Yeşilgöz lijkt radicaler dan Wilders. Bij haar zit niets in de ijskast. Nederland is in de ban van onderling concurrerende ‘sterke leiders’, die ons in een neerwaartse spiraal duwen. Deze leiders versterken elkaars radicalisme. Op dat strijdtoneel ontpopt Yeşilgöz tot de drijvende kracht richting rechts-extremisme.
In het FD pleitte Ulko Jonker daags na de verkiezingen (2023) ervoor de ‘Wilders revolte gewoon even de kans te geven’. Hij herinnerde ons aan de woorden van VVD’er Carel Polak, die in 1968 stelde dat ‘de democratie niet een staatsvorm is voor bange mensen … die voor elke politieke beweging of verandering angstig zijn’.
Het idee dat ‘het Nederlandse politieke bestel best een stootje kan velen’ is de dominante visie geworden. Mark Rutte heeft zo vaak geroepen dat hij niet de baas is, dat we er blijkbaar van overtuigd zijn geraakt dat de premier slechts een regisseur van het politieke proces is – ingebed in de institutionele infrastructuur, en de invloed van de individuele politicus weinig meetelt. Zelfs als premier zou Wilders daarom geen grote problemen opleveren.
‘As a professor, I tended to think of history as run by impersonal forces. But when you see it in practice, you see the difference personalities make’
Sterke leiders
Beweren dat het individu er niet toe doet, is de geschiedenis ontkennen. De rol van individuen was bepalend voor de uitkomst van historische gebeurtenissen. Napoleon, Lenin, Mao, Khomeini, Saddam Hoessein, Khadafi, de lijst met ‘Grote Mannen’ of ‘Sterke Leiders’ is lang. Ze hadden niet alleen een bepalende invloed op hun eigen staten, maar op de hele wereld, die in reactie op hún beleid het eigen beleid aanpaste. De Duitse historicus Sebastian Haffner betoogde overtuigend dat de naoorlogse geopolitieke ontwikkelingen ontegenzeggelijk het resultaat zijn van Hitlers handelen, al was het wel in een richting die Hitler juist níet wilde. De Europese Unie, het einde van het (oude) kolonialisme, internationale allianties, ze kwamen allemaal voort uit het verlangen om een veiliger Europa te creëren.
Ook in de tegenwoordige tijd zien we dat individuen, zelfs vele duizenden kilometers verderop, directe impact hebben op ons. Poetins geschiedenispolitiek is goed aangeslagen bij de Russische bevolking. De Russische oorlog tegen Oekraïne en de steun van die bevolking voor een Groot Rusland vormt een bedreiging voor de hele wereld, in economisch en in militair opzicht. Presidentskandidaat Trump veroorzaakte met een verkiezingspraatje onlangs grote commotie onder de leiders van de NAVO landen, die zich op slag gingen beraden op hun defensiebudgetten en de afhankelijkheid van de Verenigde Staten.
In een parlementaire democratie is de macht van de individuele politicus misschien veel kleiner dan in dictatoriale en autocratische regimes, maar ook in een democratie als de onze heeft de premier veel vrijheid om het beleid in zijn richting te duwen. ‘Ik ben niet de baas,’ zei premier Rutte, terwijl hij intussen stevig zijn persoonlijke stempel op het beleid van zijn kabinetten drukte. Onder het leiderschap van Rutte, dat wordt inmiddels breed erkend, heeft Nederland een ruk naar rechts gemaakt. Zo ver naar rechts zelfs, dat zeker een derde van het electoraat aan extreemrechtse zijde is beland.
Rechtsextremisme is een bedreiging
De AIVD alarmeert dat rechtsextremisme steeds meer een bedreiging voor de democratische rechtsstaat vormt. In de documentaire die Viceland over Geert Wilders maakte, signaleert historicus Rutger Bregman dat niet alleen Wilders is geradicaliseerd, maar dat wij allemaal met hem mee radicaliseren. Bregman heeft een punt: Waren Wilders’ harde uitspraken over moslims en migranten een paar jaar geleden nog uitermate schokkend, ze zijn in korte tijd bijna volledig genormaliseerd. De politieke correctheid is op de tegenovergestelde as terechtgekomen. Salonfähig, noemen we het verhullend.
Radicaal gedachtengoed is mainstream geworden. Zo ver kan de invloed van de individuele politicus in die weerbare democratie van Nederland dus strekken. Dat is zorgwekkend, want Wilders is niet veranderd, zei hij tegen de Telegraaf. Zijn toon is misschien wat milder, maar zijn gedachtengoed is nog altijd dezelfde. Zijn bewondering voor Poetin steekt hij niet onder stoelen of banken. Hij is een fervent tegenstander van steun aan Oekraïne. Hij heeft de enige beslissende stem in zijn partij, waardoor hij hoogstpersoonlijk 37 zetels in de Tweede Kamer bezet. Dat is niet slechts een beetje macht.
Het is dringen op extreemrechts
Op social media platform X zien we Wilders de afgelopen week voortdurend uithalen naar migranten. Hij heeft zijn ijskast wagenwijd opengezet en lijkt die in een keer helemaal leeg te willen schrokken. Hij zet zijn extremisme iedere dag een tandje bij. Hij zal wel moeten, want Mona Keijzer (BBB) en Dilan Yeşilgöz (VVD) dreigen hem aan de extreemrechtse kant in te halen. Wilders beschermt zijn electoraat. Dat is wat hem drijft. Hij loert al vijfentwintig jaar op niets anders. Die extreemrechtse kiezers zijn van hem. Om hen aan zich te blijven binden, moet hij – met zoveel kapers op de kust – steeds radicaler worden. En daar zit ‘m het gevaar van Wilders. Hij kan er niet mee stoppen.
In zijn tijd bij de VVD speelde Wilders slinkse spelletjes met zijn toenmalige partijleiders die hij (tweemaal zelfs) vlak voor verkiezingen aan het wankelen bracht. Hij veroorzaakte een diplomatieke crisis met zijn film Fitna. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat het in de toekomst niet weer zal gebeuren. Een normale partij zal hem nooit meer willen, dus moet hij vasthouden aan de PVV. Zonder xenofobie en moslimhaat heeft die partij niets om met andere partijen te concurreren, het zal zich daar dan ook op blijven profileren.
Eens je het pad van radicalisme bent op getogen, is er geen terugkeer meer mogelijk. Dat geldt voor Wilders en voor zijn PVV, voor BBB, voor de VVD, maar ook voor de rest van Nederland. De huidige Nederlandse economie heeft arbeidsmigranten nodig, de werkelijke vraag is of en hoe dat anders kan. Zolang die eerlijke discussie niet gevoerd wordt, blijven migranten komen. Met hun retoriek staan PVV, BBB en VVD een eerlijk migratiedebat in de weg. Hun radicalisme veroorzaakt een vicieuze cirkel, die maar moeilijk te doorbreken is.
De persoonlijkheid van de leider doet er alles toe
We kennen Wilders’ hang naar radicalisme, we kennen zijn wispelturigheid en we kennen zijn bewondering voor Poetin. Een dienende rol in een kabinet past niet bij zijn persoonlijkheid. Hij krijgt met zo’n rol niet alleen de macht in handen om in Nederland een politieke chaos te creëren, maar ook een maatschappelijke. Het idee dat het individu er in de politiek niet toe doet, is gebaseerd op politicologische theorie. De werkelijkheid vertelt ons anders.
Nu Poetin aan de poorten van Europa klopt is het niet de tijd om te experimenteren met een nieuwe kabinetsvorm, die onherroepelijk zal leiden tot een herschepping van macht. Met een partij als de PVV moet, zeker met de Russische oorlog tegen Oekraïne, niet onderhandeld worden over het landsbestuur. Niet zijn wetsvoorstellen, maar Wilders zelf (inclusief gedachtengoed) moet in de ijskast. Dan kan Nederland zich eindelijk ook op een realistische manier over het migratievraagstuk buigen. Zonder pardon een cordon sanitaire dus. Gevolgd door een cordon mediatique.
De tirannie van Yeşilgöz
Screenshot van Yeşilgöz tijdens het
informatiedebat van 14 februari 2024
Helaas zal het niet stoppen bij Wilders. Het balletje is nu eenmaal gaan rollen. Nederland is in de ban geraakt van onderling concurrerende ‘sterke leiders’, die ons al in een neerwaartse spiraal van radicalisme hebben gebracht. Sinds de verkiezingen richten de nieuwsmedia hun pijlen vooral op de persoonlijkheid van Pieter Omtzigt en de kinderziektes binnen zijn nieuwe partij (NSC). Yeşilgöz ontspringt de dans. Onbegrijpelijk, aangezien zij radicaler lijkt te zijn dan Wilders, en niet alleen in woord. Als Minister van Justitie brengt zij het al regelmatig in de praktijk. Om Wilders voor te zijn zet ze – in navolging van haar voorganger Rutte – steeds een stap verder naar extreemrechts.
Yeşilgöz heeft een bepalende invloed op de koers van de VVD en daarmee op de koers van het land. Haar persoonlijkheid buiten beschouwing laten, zou naïef zijn. Wilders staat voor de witte Nederlander, Van der Plas staat voor de ‘gewone Nederlander’, Omtzigt is de anti-Rutte. De Tweede Kamerverkiezingen draaiden volledig om hún persoonlijkheden. En Dilan – I am the law – Yeşilgöz? De pers lijkt in haar façade van nietszeggende modepop te trappen. Intussen timmert ze behoorlijk aan de weg om Nederlands meest tirannieke leider* van de naoorlogse tijd te worden. Nietsontziend. Haar denkbeelden zijn radicaal extreemrechts. Bij haar zit niets in de ijskast. En niemand let op haar.
* ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶
Ik ben antropoloog en schrijfster van de romans De Wil om te Doden, Moordjongens en Ana. Als antropoloog heb me gespecialiseerd in de problematiek rond kindsoldaten (peace/conflict, social movements, propaganda, extreme geweldpleging, herintegratie postconflict). In Sierra Leone was ik betrokken bij de bestrijding van ebola. Momenteel doe ik onderzoek naar de invloed van gedrag op de coronapandemie.