Laatste dag van 2020. De sleutelmomenten van Jaap van Dissel, die het AD artikel vandaag beschrijft, zijn voor mij ook een sleutelmoment. Want wat eens te meer naar voren komt: er zal niets aan het coronabeleid veranderen. De visie is er gewoon niet.
Vandaag precies een jaar geleden, op 31 december 2019, werd de Chinese Country Office van de WHO geïnformeerd over het nieuwe SARS Corona Virus 2. Wat de uitkomsten van de reconstructies in de toekomst ook mogen uitwijzen, één ding is duidelijk: de Chinese autoriteiten grepen te laat in. En al vrij snel was ook duidelijk hoe het virus succesvol bestreden kon worden: voldoende afstand tussen mensen was noodzakelijk, mondneusmaskers zouden wellicht helpen, hygiëne helpt, maar bovenal: (potentiële) dragers moeten in quarantaine om verdere verspreiding te voorkomen. Lockdowns volgden, waarbij iedereen – ook niet besmette personen – in quarantaine werden gezet. De reden: als je geen zicht hebt op verspreiding, kan iedereen potentieel drager van het virus zijn. Als je dat niet bij kunt benen met testen, traceren en isoleren van individuele gevallen, zit er niets anders op dan iedereen van elkaar te isoleren. Daarna volgde een zeer intensief testbeleid, waardoor China vrij snel zicht kreeg op de verspreiding en die met de hamer kapot kon slaan. Crushing the curve.
De rigoureuze aanpak van China werd in westerse landen met afschuw bekeken. Maar het werkte. Want welke verwijten je China ook mag maken: in vergelijking met ons, hadden ze de situatie relatief snel onder controle. Na 76 dagen lockdown ging Wuhan, waar de pandemie officieel begon, weer langzaam terug naar normaal. En sinds augustus functioneert daar alles weer (vrijwel) als vanouds.
Toen Nederland nog moest beginnen aan de bestrijding, was de succesformule dus al bijna kant en klaar. Groot was mijn verbazing dan ook dat Nederland het radicaal anders ging doen. Ik kan me nog bijna ieder woord van de toespraak van Rutte op 16 maart herinneren. Maar het woord dat nog steeds hard nadreunt en maar door blijft echoën in mijn hoofd: groepsimmuniteit. Nog verbaasder was ik misschien over het gejubel in de kranten en onder de bevolking over die onmenselijke strategie. Begreep Nederland het eigenlijk wel, wat dat zou betekenen: groepsimmuniteit? Dat mensen zo ontzettend enthousiast raakten van de mededeling dat we allemaal ziek moesten worden en dus besmet raken met een nog onbekend virus, als ik eraan terugdenk, ik kan het nog altijd niet plaatsen.
Dat absurde plan om voor groepsimmuniteit te gaan heb ik eerder geanalyseerd, dus dat laat ik hier verder onbesproken. Wel duidelijk is inmiddels dat Nederland de bestrijding begon met de verkeerde aanpak. En gaandeweg is het moeilijk gebleken die strategie daadwerkelijk te veranderen. Het bleek zelfs taboe om ‘groepsimmuniteit’ nog aan te kaarten. Jaap van Dissel vertelde er enthousiast over in Nieuwsuur, Patricia Bruijning in EenVandaag en Ann Vossen deed dat – zelfs nadat het kabinet officieel al van die strategie afgestapt was – eind april nog bij Jinek. Allemaal mensen die het kabinet adviseren. Mensen die Nederland indirect geregeerd hebben in 2020. Als Ann Vossen – vast OMT-lid en dus dicht bij het vuur – in april nog uitlegt dat groepsimmuniteit bereiken via de kinderen wenselijk is, stoppen we onze vingers in onze oren. We willen het niet horen. Zal ze vast niet zo bedoelen. Rutte heeft gezegd dat groepsimmuniteit niet het doel is en dus is het zo.
Gek genoeg staat niet het beleid – dat officieel dan wel gewijzigd was maar officieus eigenlijk niet – ter discussie, maar staan juist personen ter discussie die zich daar tegen uitspreken. In De Groene schreef Jop de Vrieze een mooi artikel over de rare twists in het coronadebat in Nederland en hoe het een taboe is geworden om uit te spreken dat Nederland nog altijd niet werkelijk is afgeweken van het groepsimmuniteitsbeleid en is wijzen op de succesvolle aanpak van containment in landen waar corona daadwerkelijk is bestreden, verworden tot activisme.
Mensen als Jaap Stronks en Michael Blok en de aanhangers van containment.nu die de strategie als een van de weinigen durfden te blijven bevragen, werden verguisd en in het verdomhoekje gezet. Het was zelfs zo erg, dat ik op het social media platform Twitter in mijn berichtenbox waarschuwingen kreeg niet te reageren op tweets van mensen verbonden aan containment.nu, om mijn eigen reputatie niet te besmetten. Volslagen idioot, want hoewel de toon van containment.nu vaak tegen zere schenen is, is de boodschap valide: Nederland zet niet in op bestrijding van het virus.
In de Nederlandse aanpak voerde semantiek dit afgelopen jaar sowieso de boventoon, misschien is het daarom niet verwonderlijk dat het in het debat ook vrijwel altijd over de toon gaat en nooit over de inhoud. Hoe dan ook: de boodschap landt nergens. In de media veel aandacht voor ‘dor hout’ en de tweestromensamenleving, vrijheid, jongere generaties de ruimte geven, maar zelden of nooit over groepsimmuniteit of de strategie. Aparter misschien is het dat het keer op keer weer Volkskrant redacteuren en columnisten zijn die bovenop iedereen zitten die kritisch naar het beleid en de strategie kijken. Als collega-journalisten kritisch zijn, zit er direct een Volkskrant redacteur in hun nek om hun integriteit en reputatie te beschadigen en ook RedTeam leden en mijn eigen persoon hebben er aan moeten geloven. Met Twitterlobby’s om deze critici in twijfel te trekken, snoerden zij al vaker journalisten en onafhankelijke experts de mond.
De Volkskrantmannen maken uit wie een échte expert is, of wie wetenschapper is, of wie adviseur. Om hun definities te rechtvaardigen, hebben ze het hele woordenboek nodig. Wie expert, adviseur of wetenschapper is, komt opvallend overeen met de wetenschappers die zij toevallig in de eigen rolodex terug kunnen vinden. En een mooie academische titel staat blijkbaar garant voor ‘waarheid’. Ik vraag me af: zouden deze journalisten de politiek binnen universiteiten wel in de smiezen hebben? Lang verhaal kort: wie onder de definitie ‘expert’ valt, dat maakt de Volkskrant uit. Op welke basis? Wetenschap? Was het maar waar. Want er is veel ‘wetenschap’ over SARS-CoV2 en is iedere dag in ontwikkeling, de wetenschapsjournalist maakt hier zelf een selectie uit. Hoe? Dat schijnt iets te maken te hebben met ‘achter de kabinetsaanpak staan’.
Pfff dank. Hier op Twitter vergeet je wel eens dat de meeste mensen gewoon wél achter de wetenschap en de kabinetsaanpak staan. 👍
Ikzelf kreeg de brandende Volkskrant-toorts op me gericht omdat ik het waagde een blog van Maurice de Hond aan te halen om te laten zien wat kwalijke consequenties kunnen zijn van onduidelijk beleid en de houding van Cib-baas Jaap van Dissel. De ongelukkige uitspraken van de Cib-baas zijn vaak koren op de molen van complotdenkers. Als je daar op wijst, diskwalificeer je jezelf, blijkbaar. Maar zo kreeg ik daarna ook van anderen de waarschuwing dat ik niet mocht discussiëren met bepaalde personen, me er niet over mocht uitlaten, of er zelfs niet naar mocht verwijzen. Dat is gek, want als antropoloog zou ik een open blik moeten houden op alle spelers, ook de zogenoemde ‘complotwappies’. Waarom? Wat complotdenken in crisistijd zo aantrekkelijk maakt, is nu juist dat die complotten net genoeg waarheid bevatten om aannemelijk te zijn. In Sierra Leone deed ik daar tijdens ebola onderzoek naar en leerde al snel dat het goed is om te weten welke waarheden gebruikt worden, welke zwakke punten in het beleid ze aankaarten en hoe je die kunt verbeteren. Het biedt eigenlijk essentiële informatie over de tekortkomingen in beleid, communicatie en voorlichting. Alles wat je nodig hebt om gedrag doeltreffend te veranderen en te blijven bijsturen.
In Nederland willen we dat eigenlijk helemaal niet weten, heb ik in 2020 geleerd. Rutte zet beleid uit, we weten allemaal dat het fout is, we zwijgen en roepen ach en wee als het later uitkomt. Verontwaardiging! Toen het rapport ‘Ongekend onrecht’ over de kinderopvangtoeslagaffaire uitkwam, bleek hoe ontzettend groot die verontwaardiging in de samenleving was: de dag erna steeg de VVD – alweer – in de peilingen.
We wijzen haast neerbuigend naar landen als China. Wij kunnen corona niet bestrijden zoals China dat doet want ‘vrije democratie’ en dat wat wij doen is sowieso beter dan wat het slechte China doet. Jaja. Dat is maar zoals het uitkomt blijkbaar. Want intussen is er in China al sinds augustus meer vrijheid dan in Nederland, waar we van intelligente lockdown, naar gedeeltelijke lockdown, naar tamelijk totale lockdowns zijn gestrompeld, met heel veel meer zieken, doden en schade. Bovendien gaat het helemaal niet om het kopiëren van het autoritaire systeem, maar het overnemen van de succesvolle instrumenten van het TTI: Testen, Traceren, Isoleren.
Maar nu we het toch over onvrijheid en ondemocratische systemen hebben: hoe democratisch is Nederland eigenlijk gebleken? Wij blijken onder de nevel van de ‘Rutte doctrine’ te leven. De Rutte doctrine die ten eerste ongrondwettig is en ten tweede weinig te maken heeft met een democratische rechtsstaat. Maar veel meer dan een opgetrokken wenkbrauw brengt het nieuws over het bestaan van die doctrine niet teweeg. We accepteren het stilzwijgend. Want de Rutte doctrine gaat onverminderd door. Niet alleen de gewobte documenten over de kinderopvangtoeslagen staan vol met zwarte lak, ook in de documenten over de corona aanpak is de zwarte lak lustig gehanteerd. Geen haan die er naar kraait. Best gek, want wat zou er nou helemaal geheim kunnen of mogen zijn aan de corona aanpak die al onze levens kei- en keihard raakt? Zelfs de oppositie lijkt niet te willen weten wat het kabinet eigenlijk bedoelt met ‘gecontroleerd uitrazen’ en waarom de documenten over de door het RIVM uitgewerkte scenario’s onleesbaar zijn door de zwarte lak.
Niemand weet wat de strategie is, wat daar door wie over besproken is, wat de alternatieve scenario’s waren en waarom daar niet voor gekozen is, maar één ding weten we zeker: hoewel alles erop wijst dat groepsimmuniteit door infecties nog altijd wordt nagestreefd, is de strategie allesbehalve groepsimmuniteit. Nou. Nog maar een keer dan. De strategie is groepsimmuniteit, door infecties of eventueel vaccinatie. Bron: Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) RIVM 2020.
Als we kijken naar de sleutelmomenten van Jaap van Dissel, kunnen we al voorspellen dat de toekomstvisie niet gewijzigd is. Nederland blijft streven naar groepsimmuniteit. Als bij-effect of als doel, dat maakt eigenlijk maar weinig uit. Het zal langzamer moeten, want Van Dissel signaleert dat eerder ingrijpen als besmettingen stijgen misschien wel goed is. De signaalwaarden gaan in ieder geval omlaag, in de hoop dat het dan niet meer zo uitnodigt om die te overschrijden. Míjn signaalwaarde is er op tilt van geslagen. Niets, maar dan ook niets heeft zin. Zoals Rutte het 16 maart al zei: velen van ons zullen ziek worden. Dat dat ook voor onze kinderen geldt, maakt – als ik op de verbeten reacties die ik telkens als ik over de scholen begin via twitter en via het contactformulier op mijn site krijg – velen echt helemaal niets uit. “Door jou zit ik straks weer maanden met mijn kinderen opgescheept!” Tja. Nederland wil het blijkbaar zo. En wat onethisch is, dat vegen we gewoon onder het kleed. Net als de kinderopvangtoeslagaffaire. Weg ermee. We laten ons bereidwillig benevelen onder de Rutte doctrine.
Misschien wordt het in 2021, na 17 maart wel beter. Al ben ik bang dat daar eerst een paar sleutelfiguren op sleutelposities voor moeten verdwijnen. Tot dan wens ik Nederland veel sterkte in de strijd met ziekte, herstel, stress, burnout, trauma’s, conflict, polarisatie, faillissementen en armoedeval. Op de economie dan maar. Of wat er nog van over zal zijn als corona gecontroleerd is uitgeraasd. Het was hoe dan ook een leerzaam jaar. Ik heb veel geleerd over ‘wetenschapsjournalistiek’, politiek, propaganda, democratie, dictatuur, idealen en onmenselijkheid.
Vanavond om 0.00 uur proost ik op Nieuw-Zeeland, waar Oud en Nieuw gevierd wordt met festivals en vuurwerkshows. Dank je Jacinda Ardern, dat je de wereld hebt laten zien dat democratie en ‘het vrije westen’ ook samen kunnen gaan met het bestrijden van een virus, medemenselijkheid, compassie en empathie. Op Nieuw-Zeeland, waar een mensenleven meer waard is dan geld. Op Jacinda Ardern. Twintigtwintig was jouw jaar.
Hadden wij maar een Jacinda Ardern. Nieuw Zeeland heeft groepsimmuniteit door infecties nooit overwogen. Daar ging het om het redden van levens. Kan dat bij ons nog? https://t.co/rNckZnPa66
De herinneringen trekken langzaam voorbij vandaag. De wallen hangen ergens onder mijn kin. Als ik mezelf in de spiegel bekijk, zie ik een bleek gezicht en doffe grijze haren, die dit jaar spontaan zijn ontstaan. Misschien heb ik na vandaag een week vakantie. Misschien. Ik merk dat de hoop dat er werkelijk een week rust zal zijn eigenlijk al weg is. De vorige twee keer dat mijn vakantiedagen op het rooster stonden had ik er naartoe geleefd. Maar daar stond ik dan weer, op de werkvloer. Nu heb ik duidelijk mijn grens aangegeven. Ik ben alleen oproepbaar voor code zwart.
Code zwart, bij die gedachte trekt mijn maag samen. Het is dichterbij dan ooit. Voor de meeste mensen begint code zwart pas als de IC’s de stroom aan patiënten niet meer op kunnen vangen. Maar eigenlijk begint dat scenario al vóór de poorten van het ziekenhuis. In de acute zorg. Bij de huisartsen. En dan de spoedeisende hulp. Er zijn meer patiënten dan middelen. Meer patiënten dan verzorgenden. We moeten kiezen. Bij die gedachte wordt het stil in mij. Het is te zwaar om daar nu over na te denken. Ik weiger dat zelfs omdat het belangrijker is om die situatie te voorkomen. Want ik weet: wie dit meemaakt zal nooit meer dezelfde zijn. Misschien zelfs nooit meer terugkeren in de samenleving.
De samenleving. Als we dan toch terugblikken: wat is er van die samenleving over? Het was dit coronajaar weinig ‘samen’. Velen van ons waren heel alleen. Velen van ons zijn alleen maar bezig geweest met ‘overleven’. Met grote verbazing aanschouw ik de discussies over lockdowns, vaccinaties, sneltesten exitstrategieën. Technische, harde middelen die onafhankelijk van elkaar een virus niet laten verdwijnen. Geen van deze middelen kunnen de zieken genezen en al zeker de pijn en het lijden niet verzachten . We leggen al onze hoop in deze middelen, zonder te begrijpen dat ze ons eigenlijk niet echt beschermen. De muren zijn te hoog geworden om houvast te vinden. Wat begrijpen we eigenlijk van dat virus? Denken we er wel écht bij na dat een test je slechts vertelt of je wel of niet besmet bent geraakt, maar dat het jouw eigen besmetting niet heeft kunnen voorkomen? Want het lijkt wel, dat hoe meer hulpmiddelen er komen, hoe ‘losser’ we ons gaan gedragen. Coronamoeheid, het zit diep in onze aderen. We weten niet meer waar we het voor doen en overschrijden onze grenzen en daarmee ook de grens van een ander. En die middelen, die blijken keer op keer niet toereikend. Trouwens, hebben we daar nou serieus wéér een tekort aan?
Veel mensen hebben gewoon geen zin meer in corona. Wie er hard om ‘vrijheid’ schreeuwt, lijkt nu zelfs van de grote kranten op veel aandacht te kunnen rekenen. Het is geen extremistisch-denken in de marge meer. Kijk maar naar het clubje zogenaamde ‘top-economen’ die de maatregelen willen opheffen. Zogenaamd willen ze de jongere generaties ontlasten van de zware restricties, maar uit de ideëen valt maar één ding duidelijk op te maken: de grote geldverslinders willen de economie weer op volle toeren laten draaien, zonder zelfs maar na te denken over de consequenties van hun immorele ideeën. Vóor deze crisis mochten de mensen die het moordende tempo van het neoliberale kapitalisme niet helemaal kunnen bijbenen al niet meer meedoen. Nu zouden ze, als we die plannen zouden implementeren, maanden- en maandenlang in een verplichte quarantaine zitten en zich volledig moeten afzonderen van de samenleving. Ze zijn de samenleving blijkbaar tot last.
Iedereen draagt op zijn of haar manier bij in de economische cirkel van het leven. Laten we dit nooit vergeten. Wie zijn zij om te bepalen wie naar buiten mag en wie niet, verkapt in mooie woorden en onder het mom van keuzevrijheid? Ze hebben makkelijk praten. Zelf zullen ze de klappen immers niet opvangen en verantwoordelijkheid dragen ze al helemaal niet. Die zullen dan worden opgevangen door de mensen die we maar opsluiten in hun huizen maar ook door de mensen die niet kunnen overzien wat dit plan gaat doen. En denk maar niet dat de druk op de zorg daardoor vermindert. Laat dat virus uitrazen en de zorg wordt permanent overbelast. Dat staat allemaal niet beschreven in de plannen van onze zogenaamde topeconomen en bankiers. Voor hen gaat het gewoon, ordinair om geld. Voor sommige mensen lost geld blijkbaar alle problemen op, als sneeuw voor de zon.
Ik vraag me af waarom dat soort idiote plannen keer op keer weer een podium krijgen. Dat kranten en talkshows de verwarring blijven voeden door dit soort holle praatjes keer op keer te promoten. Onze gezondheidszorg staat op instorten. Ondanks alle restricties. Ondanks intelligente, slimme, domme, gedeeltelijke, zware, harde lockdowns, hoe je ze ook noemt. Binnen nu en een paar weken stort het fundament van de samenleving in. En hoewel dit haast niet te voorkomen valt ga ik nu toch schreeuwen.
Eens zien wie het horen wil. Want we weten allemaal dat het slecht gaat met de zorg en voor welke beproeving we komen te staan. We weten dat VWS hoort te leiden en dat niet doet. En toch accepteren we dat er geen plan is om de klap op te vangen. Denkt iedereen serieus dat we zo reddeloos verloren zijn dat er niks meer aan te doen valt? Dat wij zorgmedewerkers er straks, ondanks alle onvermogen onder politici en burgers, de schouders onder zullen zetten net als in maart? Wees gerust, de wil is er. Geen paniek. Maar de samenleving kan niet meer doen alsof er niets aan de hand is. Veel zorgmedewerkers zijn ziek. Sommigen langdurig. Wie nog geen COVID-19 heeft gehad, loopt nog altijd het risico besmet te raken. Is het niet op de werkplek, dan wel privé, want het virus zit overal.
De covidzorg is intensief. Veel zorgmedewerkers draaien weer meer uren. De fysieke en mentale druk is enorm. We raken uitgeput. En dat waren we eigenlijk al voordat de tweede golf begon. Als veel zorgmedewerkers ziek thuis zitten, valt vroeg of laat het fundament onder de samenleving weg: de volksgezondheid. De tijd komt eraan dat je met redelijk eenvoudig te genezen aandoeningen, ernstige complicaties oploopt omdat je niet geholpen kan worden. Of dat de ambulance wanhopig rondjes rijdt op zoek naar een plek in het ziekenhuis, terwijl de patiënt achterin overlijdt aan een hartinfarct. Dat kan trouwens óók een zorgmedewerker zijn, die patiënt. Nog meer uitval. Waardoor er nog meer patiënten bijkomen die niet verzorgd kunnen worden. Een vicieuze cirkel, die we eigenlijk vandaag nog kunnen doorbreken. Dus waarom wachten op vaccinaties?
Werken in de zorg is nog nooit zo stressvol geweest. Wat ík nu dringend nodig heb, is dat de overheid voor mij zorgt. Dat ik wat meer rust in mijn hoofd krijg, omdat ik in ieder geval in de allerbeste, allerveiligste persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) beschikbaar, die zorg kan verlenen. Het werk is zwaar, maar we willen het graag aankunnen. Daarom moeten we zelf gezond en sterk blijven. Ik zorg goed voor mezelf. Ik zorg dat ik niet besmet raak, zodat ik andere mensen kan verzorgen. Oók de mensen die, in tegenstelling tot mij, maar wat doen en ‘gewoon leven’ alsof er geen virus is. Ik zorg voor mensen als ze ziek worden, hoeveel ik mezelf in mijn privéleven ook moet ontzeggen. Ook als dat betekent dat ik de hand moeten vasthouden van een bankier of ‘econoom’ die ondanks alle waarschuwingen toch naar zijn werk ging en ‘vergat’ dat ook hij risico liep omdat hij eigenlijk niet zo gezond leefde als hij zelf dacht. Maar meer nog wil ik dat we nu laten zien te hebben geleerd dat het voorkómen van meer besmettingen en adequaat indammen zoveel meer leed bespaard.
Ik schreeuw nog één keer. Voor mijn collega’s. Koester de zorgmedewerkers, zorg voor ons, zodat wij voor u kunnen zorgen als het nodig is. ‘Draagkracht’ moet er ook blijven in de zorg. Onder de mensen die die zorg verzorgen. Zorg voor de zorg. Begin bij de kleine stapjes die nu al gezet kunnen worden om mensen die in de zorg werken én elkaar, op de been te houden, te steunen en te beschermen. Na corona zullen we weer moeten gaan bouwen. Laten we er samen voor zorgen, dat er in de zorg nog genoeg mensen zijn die de nieuwe fundamenten kunnen dragen. Fijn kerstfeest.
“Iedereen is dood. Kijk hier. IJskasten leeg. Alles is leeg. Alles moet in de container. Al die mensen zijn dood gegaan. … Deze hele gang is dood, dood, corona heeft ze allemaal meegenomen. Gezonde mensen zijn weg. Het kan niet. Onbegrijpelijk.”
Het zijn gek genoeg niet de filmpjes van de patiënten op IC’s of de naar adem happende mensen, die tijdens deze pandemie de meeste indruk op mij hebben gemaakt. Als ik denk aan de enorme impact van de coronacrisis, denk ik altijd aan de beelden die een medewerker van het Amsterdamse verpleeghuis Flevohuis maakte. Geen ziek mens in beeld. Alleen maar leegte. En daar ligt juist de pijn. Deze medewerker, dit mens, brengt het zo nuchter mogelijk. Hij is “niet boos, maar gefrustreerd”. Toch voel ik zijn boosheid. Zijn onmacht. Zijn onbegrip.
Flevohuis Amsterdam. Medewerker zegt 29 doden, man Zag er zegt 15 doden. Nou straks hebben we geen verpleeghuizen meer nodig @hugodejonge@IGJnl toezicht? pic.twitter.com/iNvja1pjnx
— Stop Ouderenmishandeling intramuraal (@VloonM) April 22, 2020
Toch kon het, minister De Jonge. Het kon. Het gebeurde. Op grote schaal. Het ene na het andere verpleeghuis. De ene dode na de andere. Halve dorpen raakten geïnfecteerd. Noord-Brabant moest plotseling afscheid nemen van “een leger aan geweldige opa’s, oma’s, vaders, moeders en geliefden”.
Gecontroleerd uitrazen “Het treft vooral de ouderen”, ik kan me niet heugen hoe vaak ik dat heb gehoord in die beginfase van de pandemie. Die boodschap had een bijna sussende ondertoon. Een geruststelling. “Het virus oogst vooral verzwakten” waar iets goeds in zou schuilen, volgens de Volkskrant. Want al “oogst het virus wreed en zonder genade”, het zou een “geluk bij een ongeluk zijn dat jongere generaties en de ‘sterken’ worden gespaard”. Nou is dit – zeker voor een krant – een al te bizarre uitspraak, maar het is wel wat schuilgaat achter de strategie van het kabinet: het virus “gecontroleerd laten uitrazen” zodat groepsimmuniteit onder de bevolking ontstaat, waarbij de kwetsbaren zoveel mogelijk beschermd moeten worden en de zorg niet overbelast raakt. Een strategie – of moet ik zeggen tactiek – die afwijkt van werkelijk àlle andere landen ter wereld, waar misschien niet overal genoeg wordt gedaan om het virus terug te dringen, maar waar zeker nergens gekozen is verspreiding te accepteren.
‘Gecontroleerd uitrazen’, ‘groepsimmuniteit’. Oude mensen, jonge mensen, al zieke mensen, nog gezonde mensen, corona greep heel wat mensen weg uit onze samenleving. Veel mensen raakten besmet, mochten zich niet laten testen en moesten zich thuis – zonder medische begeleiding – door de ziekte heen slepen. Sommigen werden niet zo ernstig ziek dat ze moesten worden opgenomen, maar kampen nu nog met de gevolgen. Oude mensen, jonge mensen, kinderen, zorgmedewerkers, schoonmakers, politieagenten, opa’s en oma’s, vaders en moeders, broers, zussen, echtgenoten en echtgenotes. Mensen die van u afhankelijk waren voor hun gezondheid en hun veiligheid. Mensen die van de informatie van het RIVM afhankelijk waren om zichzelf te informeren en te beschermen. Zorgkoepels maakten hun beleid op de RIVM adviezen, hun leden voerden simpelweg uit. Zorgmedewerkers hadden vaak geen keuze. Zij werden onbeschermd het strijdtoneel opgegooid. Een verantwoordelijkheid die u als minister had moeten overzien. U had op tijd moeten signaleren dat het niet goed ging.
Stefanie Ik denk de laatste tijd vaak aan IC-verpleegkundige Stefanie. Ze is 36 jaar, vrouw van Robert en mama van 2 kindjes van 3 en 6 jaar. Zij vindt zichzelf niet zo belangrijk, maar ik wel. Ze plaatste een brief aan premier Rutte op YouTube. Een emotionele oproep eigenlijk, om haar pijn te zien en toch vooral in te grijpen. Zij begrijpt dat er moeilijke beslissingen gemaakt moeten worden en dat dat met de beste bedoelingen zou gebeuren. Ze heeft het als IC-verpleegkundige in deze tijd ontzettend zwaar, maar ze is nu – tijdens de tweede golf – minder gemotiveerd om nog alles te geven. Ze wordt geconfronteerd met mensen die lak hebben aan de covidregels, die geen mondkapje willen dragen in de supermarkt omdat ze toch niet onder een risicogroep vallen, omdat ze denken dat ze niets kunnen schaden.
“Het gaat niet goed in de ziekenhuizen, de verpleeghuizen. Zorgmedewerkers worden ziek, raken besmet met covid. Maar we gaan door,” zegt Stefanie. De snik in haar stem is duidelijk te horen. Ze is moe. En ze weet niet of ze het nog lang volhoudt.
Zij, daar in de zorg, gaan door omdat ze zich verantwoordelijk voelen. Maar zoals Stefanie het treffend zegt: ze heeft bewust gekozen voor het vak van verzorgende, maar ze heeft er niet voor gekozen “te strijden voor alles en iedereen, terwijl sommige mensen maar lak hebben aan de covidmaatregelen”.
Glazen bol Ik heb me als gedragswetenschapper vaak afgevraagd hoe het toch kan dat de overheid het allemaal zo knullig aanpakt. Werkelijk álles wat je verkeerd kan doen om gedrag richting het voorkomen van besmetting te sturen, doet het kabinet verkeerd. Een overheid die dag in, dag uit niets anders doet dan burgers sturen, in toom houden, controleren, beïnvloeden en plooien. Ik wil mezelf niet onderschatten, ik vind mezelf een goede antropoloog, maar briljant ben ik allerminst. Ik zie dingen niet scherper of beter dan andere gedragswetenschappers. Gewoon gemiddeld, of misschien iets boven gemiddeld. Toch is me de afgelopen negen maanden heel vaak gevraagd of ik een glazen bol heb. Hoe weet ik toch wat er staat te gebeuren? Hoe kan ik dat wel voorspellen en de overheid niet?
Helderziend ben ik allerminst. Maar ik maakte eerder een epidemie mee. En wie het ooit eerder meemaakte, weet wel hoe het zich allemaal ontwikkelt. De meeste Nederlanders zijn zich na de eerste golf ook prima bewust van de dynamiek van zo’n epidemie. Het is allemaal niet zo ingewikkeld. Ik heb weleens gedacht dat de overheid moedwillig steeds precies dát doet, wat het gedrag van burgers richting het roekeloze stuurt. Maar zelfs in mijn meest waanzinnige nachtmerrie, zou dat wel heel kwaadaardig zijn. En toch zit hier een groot pijnpunt. De corona aanpak lijkt vooral veel op de wereldkampioenschappen ‘semantiek’. Werkelijke bedoelingen worden in verhullende taal verpakt en voilà, we blijven in het ongewisse.
In de overheidsdocumentatie werd ‘gecontroleerd uitrazen – groepsimmuniteit’ vertaald naar ‘maximaal controleren – kwetsbaren beschermen’. Prachtige taal, maar het uitgangspunt blijft hetzelfde: het is wenselijk dat de niet kwetsbare mensen in de samenleving de ziekte krijgen, om zo groepsimmuniteit op te bouwen. En als je dat wil bereiken, moeten mensen zich helemaal niet optimaal beschermen tegen infectie. Dan wil je dat zij blijven functioneren, de samenleving draaiend houden, naar buiten blijven gaan, stuur je zorgmedewerkers met minimale voorzorg op COVID-19 (verdachte) patiënten af en kinderen zonder voorzorgsmaatregelen naar school, de kleintjes naar de opvang en dan moeten we daar niet te onrustig van worden.
5.000 besmettingen per dag – Het nieuwe normaal Strategie, of tactiek. We komen niet van dat virus af. Rond de vijfduizend besmettingen per dag is acceptabel, zolang de zorg het net aankan. Het nieuwe normaal. En ja, de bevolking accepteert het. Zelfs als zij af en toe toch die beschuldigende vinger naar zich gewezen krijgen, doen de meeste mensen gewoon mee. Het gedrag laat zich zeer nauwkeurig besturen, met een draai aan de knoppen bij het RIVM. Niet dat mensen er blij mee zijn, want de onvrede in de samenleving groeit met de dag, maar omdat de meeste mensen er nog steeds vertrouwen in hebben dat het kabinet het goed bedoelt, net als IC-verpleegkundige Stefanie.
Nu de beleidsstukken over de corona aanpak eindelijk vrijgegeven zijn, begrijpen we dat mensen als Stefanie willens en wetens in die positie zijn gezet. ‘Sturen op zorgcapaciteit’ noemen jullie dat zo mooi, terwijl het virus ‘gecontroleerd uitraast’. Maar wíe stuurt die zorgcapaciteit? U niet, minister De Jonge. Dat doen zíj, die mensen die werken in de zorg en de klappen opvangen, die strijden voor alles en iedereen, maar die er vooral – onbewust – voor lijken te strijden om het kabinet overeind te houden. Om een voor hen onbekende strategie overeind te houden. Om de fouten van het kabinet recht te zetten. Om in stilte gebukt te gaan onder de loden last van zogenaamde ‘schaarste’ in beschermingsmiddelen en tests. Terwijl er eigenlijk helemaal geen schaarste was. ‘Verkeerde planning’, ‘verkeerde inschatting’, schrijven de media. Maar eigenlijk, was het gewoon de verkeerde strategie. Een strategie waar geen enkel ander land voor koos. ‘Groepsimmuniteit’. Lang mocht dat niet eens hardop gezegd worden. Tot nu. Nu het vaccin in aantocht is. Perfecte timing. De documenten waar dat uit blijkt, mogen nu via de WOB naar buiten.
Groepsimmuniteit, terug van nooit weggeweest Waar premier Rutte en u, minister De Jonge, een paar weken geleden nog door hoepels moesten springen om te ontkennen dat het kabinet voor groepsimmuniteit koos, is groepsimmuniteit ineens geen moeilijke strategie meer. Jaap van Dissel mag er weer openlijk voor uitkomen. Sterker nog, in de toekomstvisie van het RIVM mag het zelfs prominent gebracht worden.
Groepsimmuniteit, een strategie die de rest van de wereld nog altijd als onethisch beschouwt. In Nederland is het inmiddels ongemerkt geen taboe meer. Geen haan die er nu nog naar zal kraaien. De vaccins zijn in aantocht, als de hoogrisicogroepen gevaccineerd zijn – waar het volgens Gommers allemaal om te doen is geweest – krijgen we geen druk meer op de ziekenhuizen en kan de samenleving ‘losgelaten’ worden. Dan mag het virus blijkbaar ongecontroleerd gaan uitrazen, zoals het nu ook al op de scholen en de kinderdagverblijven doet.
Diederik Gommers: "Als die hoogrisicogroep gevaccineerd is, weten we dat we geen druk meer krijgen op de ziekenhuizen." #Op1pic.twitter.com/2CwFEzta2v
Riskante strategie Alweer kiest het kabinet voor een uiterst riskante strategie. Want voor het geval u het echt allemaal niet had zien aankomen minister De Jonge, dat het zo vreselijk uit de hand zou lopen in de ziekenhuizen, waarschuw ik maar dat ook dit weer op een ramp zal uitlopen. Veel nog niet gevaccineerde kwetsbare én niet kwetsbare mensen worden ziek. En wat doen we nu met de mensen die niet in het ziekenhuis komen maar wel thuiszorg en/of huisartsenzorg ontvangen? Dat grote geheime gapende gat zonder cijfers? De wijkzorg is duidelijk: ook hun capaciteit is op. U wilde dat niet geloven toen een verpleegkundige het u vertelde afgelopen zomer. Recht in uw gezicht. Het was, volgens u, “niet aan de orde”. U liep gewoon weg. De verpleegkundige en haar team bleven verbijsterd achter.
Er komen nog genoeg mensen in de ziekenhuizen terecht. Er zullen veel mensen longcovid oplopen. Met hoeveel langdurig of chronisch zieken krijgen we straks te maken? Of misschien is er wel een andere manier om daar mee om te gaan, in de media worden de eerste stappen om deze aandoening als ‘psychisch’ af te doen immers al gezet.
Zo’n anderhalve week geleden presenteerde u de komst van de vaccins bij het programma Op1. De opluchting straalde van u af. Ik zei het al eens, stralend en misschien een tikkeltje zelfingenomen lijkt u er in dat programma klaar voor de om de coronacrisis achter u te laten, terwijl de mate en duur van bescherming tegen besmetting én de invloed op het ziektebeloop allerminst duidelijk zij. Ik herhaal uw eigen woorden: “De crisis heeft zo ongelooflijk veel lijden veroorzaakt, zo ongelooflijk veel leed veroorzaakt, verdriet.” U ziet in het vaccin onze beste troef om dat allemaal achter ons te laten. Ik niet. Ik zie in het vervangen van de driehoek Jaap van Dissel, Aura Timen, Jacco Wallinga de beste troef om alles achter ons te laten. Want met die vaccins zijn we er nog niet en blijven we die zo pijnlijke fouten herhalen.
Het vaccin is onze beste troef om de coronacrisis achter ons te laten en ons oude leven weer stukje bij beetje op te pakken. Belangrijk dus om je te laten inenten. Niet alleen voor jezelf, maar ook om de mensen die je liefhebt te beschermen. pic.twitter.com/6Y22FXL3hZ
Nederland is het slimste jongetje van de klas Als we eerlijk zijn, minister De Jonge, is die opluchting er vooral, omdat u klem zit. Nederland dacht het slimste jongetje van de klas te zijn door voor groepsimmuniteit te gaan. Iets anders leek het kabinet niet haalbaar, omdat elimineren nóóit zou kunnen werken, zo blijkt uit de beleidsdocumenten. Het zou in China ook niet lukken. Maar wat blijkt? Het lukt China vooralsnog wèl. En niet alleen China. De lijst met landen die het lukt om het virus te bestrijden, wordt steeds langer. Met veel minder doden, leed en schade dan wij met onze groepsimmuniteit, die nog steeds maar zeer beperkt is. Die landen zullen straks ook een succesvolle vaccinatiecampagne kunnen voeren. Zij zijn er namelijk niet van afhankelijk. Het hoeft alleen maar een al succesvol beleid te ondersteunen: preventie. En ook van longcovid, stress, burnout en posttraumatische stress zullen deze landen veel minder last hebben.
In die landen zullen de bevolkingen minder gedesillusioneerd zijn dan hier. Hier is wanhoop, machteloosheid, stress, verdriet, leed en zijn veel mensen hun vertrouwen in de samenleving verloren. Omdat ze het niet begrijpen. Omdat ze hun medeburgers de schuld geven van de voortdurende verspreiding, terwijl het kabinet daar juist op aanstuurt. Dringende adviezen, de onwil om te handhaven, scholen open zonder voorzorgsmaatregelen, schaarste. Er lijkt werkelijk niets goed te kunnen gaan. En dat zullen we met z’n allen nog lang voelen. Vooral onder leerkrachten, die zich op een dag niet meer prettig voelen in hun beroep, onder zorgmedewerkers, die zich willens en wetens in gevaar gebracht zullen voelen. Onder hen mensen die in mentaal en fysiek opzicht veel te verduren hebben door uw strategie en die nog lang zullen moeten herstellen. In onze samenleving zijn meer complotdenkers dan waar ook ter wereld. En de discussie ‘dor hout’ wordt hier dramatisch veel vaker gevoerd dan in andere landen. Met de strategie ‘gecontroleerd uitrazen’ heeft het kabinet meerdere bedreigingen door de samenleving laten gaan. En dat valt moeilijk te verkroppen.
#wisselvandissel Helemaal aan de politiek zou ik het niet willen wijten. Het kabinet heeft op de wetenschap willen vertrouwen en leunde daarbij volledig op de expertise van Jaap van Dissel. De vaderfiguur voor het onwetende kabinet. Een baken van kennis en rust, ongetwijfeld. In de documenten kunnen we in ieder geval terugzien dat er onder het kabinet een lacherige sfeer over de pandemie was, terwijl in andere landen de IC’s overstroomden met mensen die in hun longvocht verdronken. Drongen die beelden wel tot u door? Had u door dat andere landen al heel nare ervaringen opdeden met deze ziekte? Want hoe in hemelsnaam kwam uw kabinet tot de conclusie dat COVID-19 minder dodelijk zou zijn dan de griep?
Waarom toch, was het kabinet zo naïef te denken dat deze ene Jaap van Dissel het beter wist dan al die andere wetenschappers van al die andere landen bij elkaar? En waarom ging u, als minister van volksgezondheid, niet te rade bij andere wetenschappers. Zeker, omdat het kabinet zelf – volgens de overheidsdocumenten – al vroeg signaleert dat de Nederlandse aanpak duidelijk afwijkt en daarop zelfs het publiek wil kalmeren. U had toch nooit blind mogen vertrouwen op één persoon?
We mogen het eigenlijk niet hardop zeggen. Ik ga het toch doen. Dit is 'gedrag' dat moet veranderen. Het is tijd om Jaap van Dissel een andere taak te geven. Het @RIVM moet geloofwaardigheid redden, want dit wordt een zinkend schip.https://t.co/9wOzxqMuIa
Veel mensen zeggen – al een tijdje trouwens – dat u zou moeten opstappen om schade voor uzelf én de samenleving te beperken. Ik hoop vooral dat u eerst het RIVM opschoont. Jaap van Dissel volgde niet alleen via het kabinet een eigen koers, maar gaat nu steeds vaker recht tegen het kabinetsbeleid in. Vergeet niet dat dat instituut ons straks moet gaan motiveren om een vaccin tegen SARS-CoV-2 te nemen. En hoe kunnen we nu nog op hun expertise vertrouwen?
