Kinderen en Corona

door Martijn de Riet | aug 14, 2021 | Uncategorized

Door: Martijn de Riet

Inleiding

Een aantal dagen geleden deelde ik dit bericht. Het gaat over opnames van kinderen in het ziekenhuis als gevolg van Corona in de Verenigde Staten. Mijn commentaar erbij? “Maar vertel rustig verder over hoe kinderen nooit ziek worden van COVID19”. Want dat is de discussie die zich in de afgelopen dagen en weken in mijn bubbel afspeelt. Over leven met Corona. 

Want  over een paar weken begint school weer. En moeten we allemaal weer aan het werk. En aangezien we al bijna allemaal gevaccineerd zijn, en het superzielig is als kinderen en jongeren weer een jaar niet naar school kunnen moet alles weer gewoon open. 

Voor u begint: ik heb vier kinderen. En sommigen van hen vonden de lockdown heerlijk, in vergelijking met de stress die naar school gaan in een pandemie met zich meebracht. Sommigen hebben het zwaar kut gehad omdat ze sociale interactie met hun vrienden vreselijk hebben gemist. Ik hoop van ganser harte dat ze allemaal zo snel mogelijk weer naar school kunnen, en zich daar veilig kunnen voelen. Maar vooral dat ik ze met een gerust hart naar een veilige omgeving kan sturen. Alleen heb ik daar een hard hoofd in. Maar meer daarover later.

Nu alles weer open moet, staan we voor een probleem. Immers, hoe gaan we dat rechtvaardigen? De scholen moesten nu al twee keer dicht, ook al hebben we na de eerste schoolsluiting allemaal plechtig beloofd dat dit nooit meer zou gebeuren. En de voortekenen zijn niet bepaald gunstig te noemen nu Dansen met Janssen de uitgangspositie ten opzichte van vorig jaar danig verslechterd heeft. Alle parameters staan ten opzichte van vorig jaar zwaar in het rood, of je nu kijkt naar besmettingen, ziekenhuisopnames, IC-bezetting of zelfs sterfgevallen. 

U zegt dan wellicht: maar de vaccinaties dan? Dat is toch positief???

Mijn pessimistische blik: inderdaad, de vaccinaties. Denk aan de vaccinaties die we allemaal al hebben gezet en lees de vorige alinea nog eens. Hoe is dat goed nieuws? MET al die vaccinaties staan we er zoveel slechter voor? Deze groepen zijn niet of nauwelijks gevaccineerd. Maar als de huidige cijfers iets aantonen is het dat de Delta variant “another cookie” is. Laten we wel wezen: ook al heeft Hugo de Jonge bijzonder goed zijn best gedaan, het is toch een prestatie van formaat om met een niet onaanzienlijke vaccinatiegraad zo snel alles weer te verklooien. Zeker omdat we nu ook nog eens gewoon bij de andere landen aansluiten voor wat betreft de vakantiespreiding.

En we hebben in de afgelopen 16 maanden niets gedaan om de situatie op scholen te verbeteren. Aan verbetering van het binnenklimaat door monitoring (CO2-melders) en verbeteren van de ventilatie is hoegenaamd niets gebeurd. 
Daar komt nog bij: de vaccinatiegraad van de kinderen op het VO slaat geen deuk in een pakje boter. En in het Hoger Onderwijs is hij nog lang niet hoog genoeg als je het studentenleven weer op gang wilt laten komen.  En het PO is al helemaal niet gevaccineerd.

Dus komt hetzelfde riedeltje naar voren als altijd wanneer het gaat over kinderen en Corona. Yorick Bleijenberg vatte het cynisch, maar correct samen:

• Die worden ook niet ziek.
• Slechts ‘milde’ klachten.
• Maar zijn ze opgenomen met covid, of door covid?
• Maar komen niet op de IC!
• Maar gaan er niet dood aan!
• Zijn maar weinig kinderen die dood gaan, en die hadden ‘onderliggend lijden’.

Ik wil even op die argumenten ingaan. Want ze kloppen niet. Ik deed dat eerder al in deze draad, maar ik merk dat die niet volledig is geweest. En Twitter is misschien niet het juiste medium om een uitgebreide beschouwing te doen, dus vandaar deze versie. Ook fijn dat ik niet alles hoef te nummeren.

Kinderen worden niet ziek

In NL zijn >300.000 kinderen besmet geraakt met het Coronavirus. En dat zijn alleen de kinderen die door het RIVM geteld zijn. Dezelfde organisatie die in de eerste maanden geweigerd heeft kinderen te testen of tellen. En tot op de dag van vandaag uitdraagt dat kinderen minder snel besmet raken. Daar hebben ze gelijk in. Uit grootschalig Brits bevolkingsonderzoek blijkt dat kinderen minder snel besmet raken of anderen besmetten.

Met 1 grote kanttekening…

Dit verschil neemt met iedere variant verder af. De Alpha variant werd door de Amerikaanse arts en Twittermegafoon Dr. Eric Feigl-Ding enigszins theatraal een “hellish beast” genoemd. Neemt niet weg dat de toename in besmettelijkheid onder kinderen aanmerkelijk groter was dan voor volwassenen. Kinderen zijn in dit onderzoek namelijk 43.5% besmettelijker en volwassenen “maar” 35%. 

Onderstaande afbeeldingen komt uit de laatste update van het Britse PHE (Public Health England). Voor Delta is de besmettelijkheid nog net wat hoger dan alfa. Of de toename voor kinderen weer groter is dan bij Alpha is mij niet geheel duidelijk. Diverse onderzoeken spreken elkaar hier tegen. 

En verspreiden het ook niet…

Dit is de onuitgesproken follow-up op het eerste argument: kinderen worden niet symptomatisch ziek en dragen dus ook veel minder bij aan de verspreiding. Dit argument werd ook door het Artsen Collectief gebruikt bij hun “10 redenen om te wachten met vaccinatie” van kinderen. 

Alleen zijn ze bij Artsen Collectief niet zo heel slim, dus zij linkten naar een studie die juist overtuigend bewijst dat de (beperkt) lagere transmissie meer dan gecompenseerd wordt door het feit dat juist kinderen veel meer sociale contacten hebben.

Het gehele draadje wat ik schreef over de kolder van het Artsen Collectief vindt je hier:

Vanaf tweet 8 bespreek ik het door Artsen Collectief aangehaalde onderzoek. Hieruit blijkt dat kinderen meer contactmomenten hebben op basis waarvan zij het virus over kunnen dragen. In Nederland ongeveer 1.5-2x zoveel als volwassenen.  

In onderstaande figuren zijn verschillende leeftijdsgroepen in verschillende landen weergegeven. Hierbij toont de figuur de relatieve incidentie (aantal geinfecteerde personen in een groep) als gevolg van transmissie in een volledig vatbare populatie. Deze relatieve incidentie wordt in deze situatie direct veroorzaakt door het aantal contacten wat een persoon heeft. Uit de figuren A (alle contacten) en B (nauwe contacten) blijkt dat duidelijk dat:

1. Kinderen tussen de 5 en 19 jaar vooral veel meer nauwe contacten hebben, wat logisch is omdat zij op school niet voldoen aan de 1.5m criteria (voor basisscholen heeft dit nooit echt gefunctioneerd, in middelbare scholen slechts gedeeltelijk).

2. Kinderen tussen de 5 en 19 jaar met name op het gebied van nauwe contacten (figuur B) veel grotere relatieve incidentie hebben (veel vaker besmet zijn omdat ze veel meer contactmomenten hebben) dan volwassenen. Tot wel 10x vaker. Zal volgens mij de invloed van school zijn.

3. Kinderen ook in overige contacten (figuur A) hoger aanmerkelijk hoger scoren dan volwassenen, 1.5 tot 2x hoger.

4. Kinderen dus wel degelijk een grote bijdrage leveren in de verspreiding van het Coronavirus. Ook dit is logisch, aangezien kinderen vaker slechts milde (of geen) symptomen hebben en dus makkelijker ongemerkt besmet zijn. Daarnaast worden kinderen (in Nederland) ook nog eens veel minder getest, wat ook bijdraagt aan ongemerkte besmettingen.

Het onderzoek is hier te vinden.

Kinderen krijgen slechts ‘milde’ klachten.

Over het algemeen wel ja. Toch zijn er (grote) kanttekeningen te plaatsen bij deze stelling. Met als allerbelangrijkste kanttekening dat we het simpelweg niet weten. Nog steeds, na 18 maanden, weigeren we consequent om kinderen te onderzoeken. Er is dus geen volledig overzicht van de gevolgen van Corona op kinderen. Ik heb 3 bronnen gebruikt voor dit verhaal. 

Wat mijn inziens al absurd is om mee te beginnen. Hoe kan het zijn dat we 18 maanden in deze pandemie geen fatsoenlijk overzicht hebben over de gevolgen voor kinderen? En dat de beschikbare informatie eigenlijk alleen maar minder wordt?

RIVM

Volgens het RIVM zijn er inmiddels 353 kinderen 0-9 en 161 kinderen 10-19 opgenomen. 514 in totaal. Ik heb de opnames in de tijd uitgezet, u ziet ze hieronder voor de leeftijdsgroepen 0-9 en 10-19.

Wat als eerste opvalt is de enorme piek in Juli van dit jaar onder de 10-19 jarigen (en in mindere mate ook de groep 0-9). Ik heb hier zelf maar 1 verklaring voor: het Dansen met Janssen. 

Maar de implicaties van die conclusie (Dansen met Janssen heeft dus blijkbaar een veertigtal kinderen in het ziekenhuis doen belanden, zij het indirect) zijn om een andere keer te bespreken.

Verder zie ik vooral bij de groep 0-9 een duidelijke correlatie tussen (langdurige) schoolsluitingen (april-mei 2020 en januari-februari 2021). Bij de groep 10-19 is de correlatie minder duidelijk, maar zeker voor de periode april-mei 2020, en in de zomervakanties, zeer aanwezig. 

Stichting NICE

Aangezien kinderen minder getest worden, en dus ook minder vaak in de data van het RIVM zitten,  is het zinnig andere informatiebronnen te gaan gebruiken. Stichting NICE (Stichting Nationale Intensive Care Evaluatie) publiceert cijfers omtrent ziekenhuis- en IC-opnames.

En zij komen, verrassend genoeg, op heel andere getallen. 

Dit zijn de grafieken voor ziekenhuisopnames op de verpleegafdeling en IC. Respectievelijk komen ze op de volgende getallen:

• 1385 opgenomen op de verpleegafdeling en weer ziekenhuis verlaten.
• 35 nog op de verpleegafdeling
• 6 overleden op de verpleegafdeling.

Voor de IC gelden de volgende cijfers:

• 22 opgenomen op IC en weer ziekenhuis verlaten
• 2 nog op de IC
• 3 overleden op de IC

Hospitalisatiegraad op 300.000 vastgestelde besmettingen = (1.453 / 300.000) x 100 = 0,48%. Dat is 1 op 200 kinderen bij wie een besmetting wordt vastgesteld.

Ik weet eerlijk gezegd niet waar het verschil in registratie vandaan komt. Mijn inschatting is dat er dus een hoop kinderen in het ziekenhuis terecht komen die nooit getest zijn op Covid-19. Zij zitten dus niet in de data van het RIVM, maar vanzelfsprekend wel in de data van Stichting NICE.

COPP-onderzoek

Het Leids Universitair Medisch Centrum voert in samenwerking met diverse andere ziekenhuizen de COPP-studie uit. Deze studie richt zich primair op het verzamelen van informatie omtrent het ziekteverloop van COVID-19 bij kinderen, inclusief de ontwikkeling van MIS-C als gevolg van COVID-19. Je vindt meer informatie over het onderzoek hier.

Uit het COPP-onderzoek, waar diverse ziekenhuizen aan meedoen, blijkt dat bij 129 opnames agv Corona er 10 kinderen op de IC terecht zijn gekomen. Dit is een andere verdeling dan Stichting NICE heeft gepubliceerd (1424 opnames, 26 IC opnames). Waarschijnlijk komt dit verschil voort uit het feit dat de deelnemers aan de COPP-studie worden aangemeld door de huis- of kinderartsen, en daarmee waarschijnlijk al behoren tot de “zware gevallen”.

Naast de opnames agv COVID-19 blijkt uit het COPP onderzoek dat er OOK 86 kinderen opgenomen zijn met MIS-C.

Voor zover ik weet is het ontstaan van MIS-C niet gerelateerd aan het ziekteverloop bij COVID-19. Wel weten we dat de COPP-studie niet volledig is. Ten opzichte van de NICE cijfers is het percentage van het aantal ziekenhuisopnames wat opgenomen is in de studie (129 / 1426) x 100 = 9,04% van het totaal aantal klinische opnames. Voor de IC is dit (10 / 27) x 100 = 37.03%
Aangezien er geen volledige registratie van MIS-C bestaat zal het totaal aantal opnames als gevolg van MIS-C ergens liggen tussen de 232 opnames (86 / 37.03%) en 952  (86 / 9.04%) opnames.

Het totaal aantal opnames op de IC als gevolg van MIS-C ligt dan ergens tussen de 130 (48 / 37.03%) en de 531 (48 / 9.04%).

Gevolgen ziekenhuisopname

Uit onderzoek blijkt dat 50% van de mensen die opgenomen worden in het ziekenhuis orgaanschade overhouden aan hun Covid-19 besmetting. Dat gaat in Nederland in het afgelopen jaar dus om ruwweg 775 kinderen.

Uit onderzoek gedaan in de UK blijkt dat bijna de helft van de mensen die opgenomen zijn in het ziekenhuis na ontslag last heeft van (langdurige) complicaties. In onderstaande tabel zie je deze complicaties weergegeven per leeftijdsgroep. In de groep 19-29 ligt dit aanmerkelijk lager, maar toch nog op 27.4%.

Omgerekend naar kinderen zou dit leiden tot 1.453 x 27.4% = 399 kinderen met (langdurige) complicaties.

Hoe erg is dit?

Nou, bij ruwweg 1 op de 5 complicaties onder jongeren van 19-29 jaar werd het vermogen om zelfstandig te functioneren aanmerkelijk minder. Dus even los van de lange-termijn effecten van lever- en spijsverteringsschade (die het meest voorkomen bij jongere patienten) betekent het ook dat een slordige 80 kinderen meetbaar verlies van levenskwaliteit overhouden aan hun ziekenhuisopname.

Het onderzoek is hier gepubliceerd: 

Long Covid

Long Covid is de verzamelnaam voor klachten die mensen blijven houden nadat ze niet langer meetbaar besmet zijn met het Coronavirus. Dit verschijnsel is niet nieuw, alle infectieziekten hebben een zeker risico in zich op langdurige effecten, zelfs de gewone griep. Een meer bekende ziekte die in grote mate lange-termijn effecten heeft is Q-koorts. Sinds enkele jaren is er dan ook de Stichting Q-Support die patienten met deze lange-termijn klachten moet ondersteunen en helpen.. 

De WHO gaat er van uit dat 2-10% van de patienten die niet in het ziekenhuis komen Long Covid ontwikkelen. Als patienten wel in het ziekenhuis komen dan gelden de getallen zoals in de vorige paragraaf geschetst. In Nederland zou dit betekenen dat na >300.000 infecties nu 6.000 – 30.000 kinderen hier last van hebben (gehad). Minimaal 12 weken. Zie onderstaande screenshot uit het 114e OMT advies.

Dat lange-termijn gevolgen een serieuze zaak zijn bewijst de Stichting C-Support. Hun website vindt je hier.
Deze stichting is opgericht in opdracht van het Ministerie van VWS. De website is live sinds 4 oktober vorig jaar (!!!). Bijna een jaar voordat de regering voor het eerst Long Covid als factor van belang noemt richt het dus al wel een Stichting op om mensen met Long Covid te ondersteunen. Inderdaad, gemodelleerd naar de Stichting Q-Support. Grappig feitje: slachtoffers van Q-koorts moesten jaren wachten op deze erkenning van hun klachten.. 

Op dit moment zijn er bij C-support 6027 aanmeldingen van mensen die deze klachten ervaren. Dit is vrijwel zeker een onderrepresentatie, om een aantal redenen:

• Long Covid is nog vrij onbekend. Hugo de Jonge heeft zegge en schrijven 1x tijdens een persconferentie gesproken over Long Covid. En dat was enkel om het terugdraaien van de openstelling van de nachthoreca te legitimeren.
• Veel mensen beschouwen Long Covid (net als chronische Q-koorts trouwens) als aanstellerij of van psychische aard. Dit is niet het geval.
• Ruim 75% van de aanmeldingen is vrouw, terwijl uit alle studies blijkt dat mannen zwaarder getroffen worden door Long Covid. Er lijkt dus vooral een onderrepresentatie van mannen te zijn.

Dat Long Covid kan leiden tot ernstige beperking in het functioneren van kinderen bewijst een Nederlandse studie waarin 89 kinderen die door hun huisarts / behandelend arts zijn geselecteerd worden bevraagd over hun conditie, en de invloed die het heeft op hun dagelijks leven. De studie vindt je hier.

De lijst met symptomen is vrij uitgebreid. En voor de liefhebbers van de “Long Covid bestaat niet” of “het is allemaal aanstellerij”, kijk even naar de onderste regel. 18% van deze kinderen heeft dusdanig ernstige klachten gehad dat ze opnieuw opgenomen moesten worden in het ziekenhuis. 

Een op de vijf, in totaal 16 kinderen. Opgenomen in het ziekenhuis als gevolg van hun zogenaamd imaginaire syndroom cq aandachtstrekkerij.

Iets zegt me dat dit meer is dan aanstellerij.

In hetzelfde onderzoek geeft 84% van de respondenten aan dat zij in meer (school is niet mogelijk, 36%) of mindere (school kan, maar extreem vermoeiend, 48%). Ik kan me vergissen, maar dat klinkt niet alsof dit een “lichte” ziektelast is.

Hoe zich dit verhoudt tot de totale populatie kinderen die zo ernstig Long Covid heeft kan ik enkel gokken. Dit onderzoek heeft plaatsgevonden tussen December 2020 en Februari 2021. Logischerwijs gaat dit dus enkel om kinderen uit de eerste golf, of het allereerste begin van de tweede golf. Anders kunnen ze niet in December al minimaal 12 weken Long Covid hebben.

Als we kijken naar het aantal in het ziekenhuis opgenomen kinderen gemeld door het RIVM in deze twee perioden dan zijn dit de verhoudingen tussen de eerste golf (maart – augustus 2020) en de tweede golf (september – nu):

Eerste golf: 61 kinderen 0-9 jaar + 41 kinderen 10-19 jaar = 102 kinderen opgenomen.

Tweede golf: 292 kinderen 0-9 jaar + 120 kinderen 10-19 jaar = 412 kinderen opgenomen.

Ruwweg 1 staat tot 4.

Dat zou betekenen dat ALS dit onderzoek 100% van de ernstige Long Covid slachtoffers feilloos heeft weten te vinden (en dat lijkt me heel, heel sterk), het totaal aantal gevallen van deze ernstige vormen van Long Covid 5x groter zijn:

• 215 kinderen die enkel naar school kunnen en verder kampen met extreme vermoeidheid.
• 160 kinderen die niet naar school kunnen als gevolg van hun klachten.
• 80 kinderen die opnieuw opgenomen moeten worden als gevolg van hun Long Covid klachten.

En dat zou neerkomen op 455 / 300.000 x 100 = 0.15% van alle vastgestelde besmettingen onder kinderen.

Persoonlijk denk ik dat dit een grove onderrepresentatie is. Dat heel veel huisartsen deze klachten simpelweg nog niet herkennen. Dat veel ouders deze klachten niet herkennen. Ik denk, maar dat is mijn persoonlijke mening, dat we blij mogen zijn als het in werkelijkheid een factor 5 erger is. 

Conclusie

Kinderen worden in grote getalen ziek. Meestal niet ernstig, maar vaak ook wel. Te vaak.

Tot nu toe zijn er:

• 1453 kinderen opgenomen met Corona. (stichting NICE)
• 232 – 952 kinderen opgenomen met MIS-C (schatting op basis van COPP)
• 16-80 kinderen die opgenomen zijn als gevolg van Long Covid klachten (onderschatting op basis van studie Caroline L. H. Brackel and Coen R. Lap et al)
• Een kleine 400 kinderen die opgenomen zijn met Corona heeft (ernstige) complicaties opgelopen na hun ziekenhuisopname. Meest voorkomend zijn leverschade en schade aan het spijsverteringsstelsel. 80 van deze kinderen ervaren ernstige hinder in hun dagelijks functioneren. (schatting op basis van onderzoek Thomas M Drake, MBChB *, Aya M Riad, BMedSci et al)
• 27 kinderen op de IC na opname met Corona. (stichting NICE)
• Tussen de 130 en 531 kinderen opgenomen op de IC als gevolg van MIS-C. (schatting op basis van COPP onderzoek)
• 215 kinderen die niets meer kunnen dan enkel naar school gaan omdat ze voor verdere inspanningen te vermoeid zijn.  (onderschatting op basis van studie Caroline L. H. Brackel and Coen R. Lap et al)
• 160 kinderen die te veel last hebben van Long Covid om uberhaupt naar school te gaan.  (onderschatting op basis van studie Caroline L. H. Brackel and Coen R. Lap et al)

Zeggen dat kinderen niet ziek worden, of alleen milde klachten hebben is simpelweg fout.

Zeggen dat Long Covid niet bestaat, geen ingrijpende gevolgen kan hebben of psychisch is, is simpelweg fout.

Maar zijn ze opgenomen met covid, of door covid?

Beiden zijn waar. 

MET Covid zijn er 1453 opnames, waarvan 27 op de IC. 

DOOR Covid komen kinderen om verschillende redenen in het ziekenhuis:

• MIS-C zorgt voor 230 tot 964 opnames (de grote bandbreedte is omdat niet duidelijk is hoe representatief de COPP studie is). Ruim de helft van de ziekenhuisopnames met MIS-C leidt tot een IC-opname..
• Long Covid (!!) heeft ook nog eens gezorgd voor 80 tot enkele honderden opnames. (de grote bandbreedte is omdat niet duidelijk is hoe representatief de studie is).

In totaal zijn er dus ergens tussen de 1.700 en 3.000 ziekenhuisopnames geweest met of door Corona voor kinderen onder de 20.

De duur van de opnames varieert van 1-47 (!!) dagen. 

Ter vergelijking hieronder de lijst met aantallen opnames van kinderen onder de 20 in 2018 (2019 is via CBS nog niet definitief beschikbaar). Ik heb de omschrijvingen zoveel mogelijk herschreven naar herkenbaar Nederlands, maar voor de volledigheid de code waarop je ze terug kunt zoeken erbij laten staan. Het terugzoeken kun je hier doen.

Verder zijn alle externe oorzaken (botbreuken, vallen, verkeersongelukken, etc) verwijderd omdat het hier over ziekten gaat. En heb ik ook de “overige” regels verwijderd omdat deze een samenvoegsel zijn van tientallen en soms wel honderden aandoeningen die afzonderlijk te weinig voorkomen om uit te splitsen. Uiteindelijk blijft deze lijst over:

[EDIT 18-08-2021: Foutieve omschrijving regel 3 gecorrigeerd. Hiernaast longontsteking (pneunomie) gesplitst in virale en niet-virale oorzaak. Voor de virale pneunomie is griep vaak de oorzaak, maar dit kan ook een verkoudheidsvirus zijn.]

Zoals u kunt zien zijn er maar een zeer beperkt aantal ziektebeelden waarvoor vaker een ziekenhuisopname nodig is dan voor Covid-19. Eigenlijk alleen een blindedarmontsteking of een neus-, bijholte of keelontsteking komen zeker vaker voor.  Voor alle overige oorzaken kan worden gesteld dat Covid19 een naar alle waarschijnlijkheid grotere of minimaal dezelfde ordegrootte aan ziekenhuisopnames veroorzaakt. Wat zeker is, is dat Covid19 leidt tot een minimaal 3x groter aantal ziekenhuisopnames dan de griep. In directe opnames (Covid19 vs Influenza) maar ook wanneer wordt gekeken naar indirecte opnames (Covid19 + MIS-C + Long Covid vs Influenza + Virale pneunomie).

Maar komen niet op de IC!

Wel dus. Sterker nog, de percentages zijn relatief hoog. Vooral als er sprake is van opname als gevolg van MIS-C. 

Als kinderen in het ziekenhuis komen met/door Corona, dan is de kans (28 / 1424) = 2% (cijfers Stichting NICE) en (10 / 129) = 7,8%  (cijfers COPP) dat ze op de IC komen .

Bij een ziekenhuisopname als gevolg van MIS-C is de kans om op de IC te komen zelfs (48 / 86) = 56% (cijfers COPP)

Maar gaan er niet dood aan!

Ook hier zijn de cijfers niet eenduidig. En heel eerlijk gezegd, het RIVM helpt niet mee.

RIVM

Het RIVM publiceert iedere week geupdate cijfers over het aantal besmettingen, ziekenhuisopnames, sterfgevallen en nog een hele hoop meer. Dit gebeurt (onder andere) via de website, die je hier vindt.

Tot vorige week was de laatste grafiek de leeftijdsverdeling van de slachtoffers van Corona. Zie hieronder voor de website van vorige week.

Deze week is de website anders. In plaats van de leeftijdsverdeling zien we nu het aantal sterfgevallen per dag.

Geen nood, dan downloaden we de dataset. Alleen is er een klein probleem:

In de dataset kom ik deze sterfgevallen ook niet tegen. Sterker nog: er zijn nog enkel sterfgevallen in de categorie <50. Overige leeftijdscategorieen (0-9, 10-19, 20-29, 30-39, 40-49) bevatten geen van allen meer sterfgevallen. Zie onderstaande screenshot.

Volgens een medewerker van het RIVM op Twitter komt er volgende week een nieuwe grafiek voor deze in de plaats. Dus voor nu maar even de data van vorige week:

Volgens het RIVM waren er vorige week in NL 3 kinderen overleden aan #Covid19. 1 in de leeftijd 0-4 jaar. 2 in de leeftijd 15-19 jaar. 

Dit is vergelijkbaar met een zwaar griepjaar. Maar niet het volledige verhaal.

Stichting NICE

Volgens Stichting NICE zijn er tot vandaag 6 personen onder de 20 jaar overleden op de verpleegafdeling, en 3 op de IC. Negen in totaal. Hieronder de grafieken met hierin gehighlight het aantal sterfgevallen.

Dat is niet veel natuurlijk. Toch?

Niet als je het afzet tegen het totaal aantal slachtoffers van Covid-19, dat ligt momenteel ergens tussen de 30.000 en 40.000 mensen in Nederland. Maar dat is appels met peren vergelijken. Oudere mensen gaan nu eenmaal dood. Niet zozeer aan Corona, maar meer in het algemeen omdat hun leven “op” is.

Maar kinderen? Die horen niet te sterven. En al helemaal niet aan infectieziektes. Kijk maar.

Overige doodsoorzaken

Om een gevoel te krijgen van de ernst van Covid-19 onder de groep <20 jaar heb ik de doodsoorzaken van 2019 er eens bijgepakt. Dit is een screenshot van de manier waarop ik de tabel heb ingericht voor de totale lijst met doodsoorzaken van CBS Statline. Deze totale lijst vindt je hier.

In totaal stierven in 2019 429 kinderen onder de 20. De 9 Coronaslachtoffers zouden betekenen dat het aantal kinderen dat komt te overlijden met 2% stijgt.
Kijk je alleen naar ziektes, en dus niet naar ongevallen, afwijkingen bij de geboorte, zelfdoding, etc dan stierven in 2019 188 kinderen. Aan alle ziektes in Nederland. Corona zou dat sterftecijfer met 5% verhogen.

Bij de filter voor “onderwerp” heb ik alle afzonderlijke doodsoorzaken uitgeklapt. Vervolgens heb ik de vier leeftijdsgroepen bij elkaar opgeteld, en het totaal aantal overlijdens per doodsoorzaak aflopend gesorteerd (in Excel).

Je krijgt dan deze onderverdeling

Als je enkel kijkt naar afzonderlijke doodsoorzaken (dus geen “overige…”. Dit zijn normaliter verzamelingen van zeldzame doodsoorzaken die afzonderlijk niet vaak genoeg voorkomen om een plek op de lijst te bemachtigen).en ook “externe oorzaken” buiten beschouwing laat (zoals ongevallen, afwijkingen bij geboorte, etc) dan is er eigenlijk maar 1 doodsoorzaak onder deze groep die vaker voorkomt dan Covid-19: 

Leukemie. 

De rood gearceerde regel in het overzicht. In ALLE andere gevallen gaat het of niet om een ziekte, of om een verzameling van ziekten die afzonderlijk maar zeer zelden voorkomen.

Kijken we in plaats daarvan naar de aandoeningen die in de vorige paragraaf de meeste opnames in het ziekenhuis opleverden, dan ziet het er als volgt uit:

Het aantal sterfgevallen als gevolg van Corona is vergelijkbaar met het totaal aantal sterfgevallen aan al deze aandoeningen gecombineerd.

Conclusie

Nee, absoluut gezien zijn er niet “veel” sterfgevallen als gevolg van Covid-19 onder de groep <20 jaar. Echter, kinderen horen niet te sterven aan ziektes. Dat doen ze over het algemeen bijzonder weinig (gelukkig).

Feit is dat Covid19 de tweede doodsoorzaak is als we kijken naar ziektes.

De eerste doodsoorzaak (met afstand) is als men kijkt naar infectieziektes.

Zijn maar weinig kinderen die dood gaan, en die hadden ‘onderliggend lijden’.

Aan de smerige insinuaties dat een ziel die niet in een perfect lichaam zit minder waard is doe ik niet mee.
Er zijn twee dingen die ik hier wel wil plaatsen om dit argument in een juist perspectief te zetten:

1. Volgens het CBS had het enige griepslachtoffer van 2019 in de groep <20 jaar nog een levensverwachting van 83 jaar.
   Kinderen horen niet dood te gaan aan een infectieziekte. 
2. De meest voorkomende comorbiditeiten (ofwel: onderliggend “lijden”), ook bij kinderen, zijn astma, obesitas en diabetes. Ziektes waar je prima oud mee kunt worden. Zie ook punt 1.

Buiten het feit dat deze stellingname moreel verwerpelijk is, is ze ook nog eens verkeerd. De “comorbiditeiten” zouden een lang en relatief gezond leven niet in de weg hebben gestaan.

En nu?

Nu we vastgesteld hebben dat voor kinderen onder de 20 Covid-19:

• Wel degelijk leidt tot ziekte,
• Leidt tot een, voor de leeftijdsgroep, groot aantal ziekenhuisopnames,
• Leidt tot een groot aantal kinderen die voor lange termijn ernstige klachten hebben en beperkt worden in het dagelijkse functioneren,
• Leidt tot een, voor de leeftijdsgroep, relatief hoog aantal sterfgevallen

Is het tijd om na te gaan denken over de vraag hoe we met Covid-19 willen leren leven. En dan verwacht ik meer van onze regering dan maar blijven ontkennen en bagatelliseren van de ziektelast. En van u als lezer eigenlijk ook.

Gedachteoefening

Stelt u zich eens voor: het is 2019. De wereld heeft nog nooit van Covid-19 of het Sars-Cov-2 virus gehoord. En plots duikt een krantenartikel op met deze inhoud:

NIEUWE KINDERZIEKTE ZORGT VOOR OVERVOLLE ZIEKENHUIZEN

Een volledig nieuwe kinderziekte waart door onze scholen. Tot nu toe zijn er 1.700 tot 3.000 kinderen opgenomen in het ziekenhuis, waarvan enkele tientallen tot honderden op de IC. Hoeveel kinderen het precies betreft is niet bekend. Hoewel de ziekte al bijna anderhalf jaar rondwaart heeft het Ministerie van VWS zeer weinig concrete stappen gezet om inzichtelijk te krijgen hoe zwaar kinderen getroffen zijn.

Deze nieuwe ziekte verspreidt zich onzichtbaar door de lucht. Volgens experts kan de ziekte zich op scholen makkelijk verspreiden omdat de ventilatie vaak ondermaats is, en veel kinderen bij elkaar komen. 

De ziekte zorgt voor zware infecties in de longen, die zich ook verspreiden naar hersenen, hart en lever. De ziekte kan tot enkele weken na symptomen leiden tot ernstige ontstekingen aan de hartspier. Experts zien dat 1 op de 10 kinderen wel 12 weken ziek blijven. 1 op de 50 kinderen is zelfs na meer dan een jaar nog ziek.

Inmiddels zijn 9 kinderen aan deze vreselijke ziekte overleden. Hiermee is deze ziekte, na leukemie, de belangrijkste doodsoorzaak voor kinderen onder de 20. Toen de Minister van Volksgezondheid werd geconfronteerd met deze getallen was zijn reactie “de overleden kinderen hadden last van onderliggend lijden”. Verder gaf de Minister aan dat de scholen gewoon open zouden blijven omdat de ziektelast voor kinderen beperkt is.

Desgevraagd gaf de premier aan dat “een kwartiertje per dag de ramen open” voldoende zou zijn om het virus tegen te gaan. Experts bestrijden dit, en noemen het volstrekt onvoldoende. Volgens hen heeft onderzoek van nota bene de overheid zelf al aangetoond dat 80% van alle klaslokalen niet aan de wettelijke minimumnorm voldoet.

Ik hoef u niet te vertellen wat er dan zou gebeuren. Ouders zouden zo’n bijbelse furie neer doen regenen op Den Haag dat Onze Lieve Heer zelf zich geroepen zou voelen af te dalen om te vertellen dat het wel iets minder kan. 

Avond na avond zouden talkshows gevuld zijn met mensen die hun afschuw uitspreken over het totale gebrek aan urgentie bij de Minister. Ze zouden over elkaar heen buitelen om te vertellen hoe belangrijk de jeugd is, dat zij de toekomst heeft en dat die arme schaapjes met alle mogelijke middelen zouden moeten worden geholpen. Hoe stressvol het is om in een onveilige omgeving je dag door te brengen. En hoe slecht dit wel niet moet zijn voor hun ontwikkeling.

En als de Minister het zou wagen om een “gezondheidscampagne” op te zetten die aantoonbaar leidt tot tientallen hospitalisaties onder de kinderen die hij beloofd heeft te beschermen, dan zou een volksgericht onvermijdbaar zijn. Want dat is wat er met Dansen Met Janssen is gebeurd. Dit heeft direct geleid tot 17 ziekenhuisopnames van kinderen 10-19 jaar en 14 ziekenhuisopnames in de leeftijd 0-9 jaar geleidt (en dat is enkel het verschil tussen de maanden juni en juli, niet rekening houdend met de verdere daling die opgetreden zou zijn).

Komt nog eens bij dat van gisteren op vandaag door Stichting NICE het derde sterfgeval op de IC is gemeld. Ik wil niet zo ver gaan dat dit een gevolg is van, aangezien er een grote spreiding is in de tijd die mensen op de IC door kunnen brengen, maar opvallend is het wel.

En nog opvallender is het feit dat geen enkele nieuwsorganisatie of politicus de WEL overduidelijk aanwijsbare causale gevolgen van dit debacle wenst te benoemen.

Wat is er anders?

Twee dingen: situatie en beeldvorming.

Als eerste natuurlijk simpelweg de situatie. Covid-19 is geen kinderziekte. Ouderen worden in vergelijking veel harder getroffen. Daar is dan ook alle aandacht naar uitgegaan, en terecht. Zeker in het begin van de pandemie toen ouderen bij bosjes dood gingen is het absoluut logisch dat kinderen, die veel minder hard getroffen worden, niet de eerste prioriteit zijn geweest. 

De afgelopen 18 maanden is de boodschap uiterst consequent geweest: kinderen worden niet ziek. Kinderen lopen geen risico. Als kinderen al ziek worden dan is het niet meer dan een verkoudheid of heel misschien een flinke griep.

Zoals hierboven is aangetoond is dat objectief gezien onzin. Kinderen moeten vergeleken worden met kinderen. Niet met hun 73-jarige opa of oma met overgewicht, diabetes en een zwak hart.

Kinderen sterven normaal gesproken in Nederland niet aan een virusinfectie.

Het is niet normaal dat er een ziekte vrij rond mag gaan onder kinderen als die meteen de tweede doodsoorzaak (exclusief externe oorzaken) is.

Het is niet normaal dat we een ziekte accepteren die in een klap meestrijdt om de nummer 1 positie als reden voor hospitalisatie van kinderen, met de mededeling “de ziektelast is maar heel klein”.

Het is niet normaal dat we accepteren dat honderden kinderen per jaar met (blijvende) schade aan longen, hart, hersenen, lever en spijsvertering worden opgezadeld en wij blijven roepen dat ze geen risico lopen.

Het is niet normaal dat we accepteren dat honderden kinderen per jaar maanden tot in extreme gevallen meer dan een jaar lang zodanig ziek zijn dat ze niet eens naar school kunnen of, als ze wel naar school kunnen, dit moeten doen ten koste van hun verdere sociale leven.

Het is tijd om, nu we de acute panieksituatie te boven zijn, achteruit te stappen en objectief te kijken naar de impact die deze ziekte heeft op kinderen. Zonder de vergelijking te maken met de gevolgen voor ouderen. Want daar hebben ze niets aan.

Voor kinderen zijn de gevolgen van langdurige ziekte of blijvende schade veel groter dan voor een willekeurige oudere. En hoewel de kans hierop wellicht klein is (en zo hoort het dus ook te zijn), zijn de gevolgen immens:

Dit wordt mijn inziens onvoldoende beschouwd. De kans dat kinderen ziek worden HOORT ook heel klein te zijn. Omdat de gevolgen zo groot zijn.

En de scholen dan?

Daar moeten we iets aan doen. Heel simpel. En dan kunt u zeggen dat het slecht is dat kinderen niet naar school gaan. Slecht voor de kinderen zelf, en slecht voor de economie. En dat klopt. 

Maar nogmaals: kinderen naar een onveilige omgeving sturen, die ze ernstig ziek maakt, is volslagen immoreel. Zeker nu de acute panieksituatie niet langer van toepassing is. Dus moet er een oplossing komen. Het feit dat er in dit land al 18 maanden een mantra wordt afgedraaid wat niet klopt, om zo maar geen actie hoeven te ondernemen, doet hier helemaal niets aan af.

Maar we doen toch iets?

Ja, voor volwassenen wel ja. Die zijn ondertussen voor een groot deel geprikt. Maar basisschoolkinderen worden helemaal niet gevaccineerd. En onder scholieren op het VO heeft slechts een minderheid de eerste prik gehad. En maar zeer weinig scholieren hebben beide vaccinaties gekregen. 

Ook in de leeftijdsgroep van studenten is de vaccinatiegraad overigens nog lang niet hoog genoeg.

En dus zouden er andere preventie-maatregelen genomen moeten worden. Want er zit een hele hoop grijs tussen het “zwarte” scenario van schoolsluitingen en het “witte” scenario van volledig en ongelimiteerd open.

Wat kunnen we nog meer doen dan?

De belangrijkste maatregelen die genomen kunnen worden zijn:

1. Monitoring kwaliteit binnenlucht.
2. Verbeteren ventilatie.

Monitoring kwaliteit binnenlucht

De monitoring van de kwaliteit van de binnenlucht kan heel eenvoudig via CO2-meters. Deze worden algemeen toegepast omdat het CO2-gehalte in de lucht een goede graadmeter is voor de hoeveelheid verse lucht die in een ruimte wordt toegevoegd. 

Standaard zit er ongeveer 400 ppm (parts per million) aan CO2 in de (buiten)lucht. Dus ook in een klaslokaal. Stijgt het CO2-niveau dan komt dit omdat de aanwezige mensen meer CO2 uitademen dan dat er door middel van ventilatie aan schone lucht wordt ingevoerd.

Voor Nederland geldt een nieuwbouweis van maximaal 800 ppm CO2. 1200 wordt gezien als de grens voor “gezonde” binnenlucht, zelfs bij oudere gebouwen. Waarbij aangetekend dat die grens is bepaald toen we nog geen dodelijke ziekteverwekkers rond hadden zweven. 

Het OMT zegt al een jaar lang in haar adviezen dat de ventilatie op scholen moet voldoen aan de eisen in het Bouwbesluit. Ik zou ervoor pleiten om ze te laten voldoen aan de nieuwbouweisen in het Bouwbesluit. Dit is overigens niet het uitgangspunt van de onderzoeksgroep die een jaar geleden in opdracht van het Ministerie van OCW een inventarisatie van de luchtkwaliteit op scholen uitvoerde. Zij gingen uit van een maximum van 1200ppm CO2 voor schoolgebouwen gebouwd voor 2012 en 950ppm voor schoolgebouwen gebouwd na 2012.

Het aanbrengen van CO2-melders in alle klaslokalen op PO en VO (en trouwens ook MBO, HBO en Universiteit) kost een fractie van wat we nu uitgeven aan beheersmaatregelen. 

Voor alle scholieren en studenten zullen in de eerste schoolweek 2 sneltesten beschikbaar zijn:

Volgens CBS zijn dit in totaal 2.275.00 leerlingen, verdeeld over VO, MBO en hoger onderwijs.

Daar komen nog 1.592.000 leerlingen in het PO bij. In totaal dus 3.867.000 leerlingen.

Dit komt neer op 3.867.000 x 2 = 7.734.000 sneltesten.

Bij een aanschafprijs van iets meer dan 9 euro per stuk (zoals onlangs bekend werd) betekent dit dat er in 1 week 70 miljoen euro gereserveerd is voor sneltesten.

Hiervan kun je ook 278.424 CO2-melders kopen a 250,- per stuk.

Bij een gemiddelde klasgrootte van 20 leerlingen over het hele onderwijs zijn er in totaal in Nederland voor alle onderwijsinstellingen 193.350 lokalen.

Je kunt voor het geld wat we reserveren voor 1 week testen kun je dus alle klaslokalen kunnen voorzien van CO2-melders, en nog steeds ruwweg 85.000 melders in een opslag kunnen leggen.Schijnt toch een beetje een nationale hobby te zijn.

Verbeteren ventilatie

Uit de CO2-metingen gaat komen dat het grootste deel van onze klaslokalen niet voldoet. Maar dat is geen nieuws, het RIVM wist dit al in 2011, zie ook deze pagina en de onderstaande screenshot: https://www.rivm.nl/binnenmilieu/binnenmilieu-in-scholen-en-kindercentra 

Tot voor kort werd dit ook gemeld op de website van de RVO (Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland) waar al een decennium subsidie kan worden aangevraagd voor verbetering van de ventilatie. Op de nieuwe website, live sinds juli, zijn deze getallen overigens verdwenen. Zie ook onderstaand screenshot en deze website: https://www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/gebouwen/technieken-beheer-en-innovatie/frisse-scholen?wssl=1 

Maar is dat een reden om kinderen dan maar naar onveilige situaties te sturen? Volgens mij niet. 

CO2-melders kunnen helpen om inzichtelijk te krijgen waar de nood het hoogst is. Daarnaast moet er een Deltaplan Ventilatie komen waarbij de overheid centraal gaat regelen dat de scholen binnen de kortst mogelijke tijd veilig zijn. En tot die tijd zullen scholen die niet voldoen op andere manieren moeten zorgen voor veilig onderwijs. 

En ja, dat kan betekenen dat gewerkt wordt met halve klassen. En nee, dat is niet perse goed voor de ontwikkeling van de kinderen in die klassen. Maar dat heeft maar 1 oorzaak: de overheid heeft 16 maanden lang de kop in het zand gestoken en NIETS gedaan.

Het kan niet zo zijn dat de gevolgen hiervan nog langer worden afgewenteld op onze kinderen. De overheid moet haar verantwoordelijkheid nemen, en de Volksgezondheid beschermen. OOK van het jongste deel van ons volk. En het feit dat we 15 maanden verloren zijn vormt geen enkel excuus om de veiligheid van onze kinderen dan maar willens en wetens in gevaar te brengen.

Overweging

Ik blijf het maar herhalen: Covid-19 is ook voor kinderen een heel erge infectieziekte. Met een, voor kinderen, zware ziektelast. 

Deze ziekte leidt in de groep <20 tot meer ziekenhuisopnames en sterfgevallen dan welke infectieziekte dan ook. De enige ziekte die meer dodelijke slachtoffers eist is leukemie. De enige aandoeningen die meer ziekenhuisopnames vergen zijn simpele en (relatief) ongevaarlijke zaken als keelontsteking, of ontstekingen aan de keel- en neusamandelen.

Sterker nog: als je kijkt naar de volledige groep kinderen is Covid19 misschien wel de ziekte met de grootste last voor kinderen. Het is inderdaad niet de dodelijkste ziekte. En ook niet de ziekte met de meeste ziekenhuisopnames. Maar wel de enige die voor beide aspecten in de top 5 zit. Deze ziekte leidt tot langdurige en misschien wel permanente schade aan organen. Deze ziekte werkt invaliderend. Bij honderden of misschien wel duizenden kinderen per jaar.

Dit roept bij mij een hoop vragen op.

• Gaan wij echt kinderen zonder enige vorm van preventie en/of bescherming naar school sturen terwijl we weten dat de ziektelast wel degelijk hoog is?
• Gaan we echt tegen jongeren zeggen dat het hun eigen verantwoordelijkheid is om zich maar in te laten enten? Ook als dit tegen de wil van hun ouders in gaat?
• Zijn we echt zo murw gebeukt door alle maatregelen dat we als volwassenen echt enkel alleen nog maar aan onze eigen belangen kunnen denken?
• Hebben kinderen eigenlijk nog wel de “uitzonderingspositie” waarin ze extra beschermd moeten worden omdat ze nu eenmaal onze toekomst zijn?
• Of is het echt enkel nog economie en eigenbelang? Zijn we zo verblind door ons zelfmedelijden dat een objectieve kijk niet langer mogelijk is? 

Want objectief gezien is er geen speld tussen te krijgen: voor kinderen is Covid-19 wel degelijk gevaarlijk. En we doen helemaal niets aan preventie. Scholen zijn nog net zo onveilig als vorig jaar maart. Kinderen op het PO zijn helemaal niet gevaccineerd, op het VO, en in het hoger onderwijs, slechts gedeeltelijk.

Er is niets gedaan aan verbetering van de luchtkwaliteit door ventilatie. Er is niets gedaan aan monitoring van de luchtkwaliteit door CO2-meters. Er is vrijwel geen resultaat geboekt in het ontwikkelen van kindvriendelijke testmethodes.

De tweede golf heeft geleidt tot 4x meer hospitalisaties van kinderen dan de eerste golf. En dat was met (gedeeltelijke) schoolsluiting, 1.5m afstand en mondkapjes. En zonder de Delta variant. En nu gaan we al die maatregelen overboord zetten. Even de redenen op een rij:

• Docenten zijn goeddeels gevaccineerd.
  Super. En de kinderen? 1.6mln basisschoolleerlingen niet.
  934.000 leerlingen in het VO zijn zelf verantwoordelijk voor het halen van een vaccinatie? Serieus?
  Als je nu denkt “ja, waarom niet?” dan moet je die zin nog eens lezen. Gaan wij echt kinderen van 12 tot 17 jaar zelf de verantwoordelijkheid geven voor de (Volks)gezondheid? Even los van alle kinderen met ouders die vinden dat ze niet geprikt mogen worden, ben je dan als maatschappij vol-le-dig de weg kwijt. Helemaal en totaal moreel failliet. 
• Kinderen lopen leerachterstand op. Kinderen lijden onder sociaal isolement.
  Allemaal zaken die het probleem niet oplossen. Hoe terecht en schrijnend de punten ook zijn. En dus ook geen enkele invloed hebben op de vraag hoeveel kinderen als gevolg van deze beslissing ziek gaan worden of komen te overlijden. Als je (terechte) problemen hebt met de handelingssnelheid van onze regering als het gaat om het veilig maken van de schoolgebouwen, dan zou mijn suggestie zijn om dit onder de aandacht van de politiek te brengen. 
• Kinderen willen graag naar school.
  Ja. En ze willen doorgaans ook ontbijten met snoep, veel te spannende films kijken, met zonder tanden poetsen naar bed, kijken of ze uit het slaapkamerraam via de trampoline in het zwembad kunnen springen. Daar hebben wij als volwassenen een taak in. Wij moeten zorgen dat het veilig en verantwoord gaat. Dat noemen ze opvoeden. It takes a village, weet u nog?
• We sturen op zorgcapaciteit.
  Dat is niet eerlijk, want alleen de kinder-IC’s kunnen nooit het totale zorgsysteem ontwrichten (en nee, dat is geen challenge)
• We beschermen de kwetsbaren.
  Minderjarige kinderen vallen in zijn algemeenheid niet meer onder die groep begrijp ik?
• We moeten terug naar normaal.
  Waarom? Wie zegt dat? En bedoel je dan “normaal” voor jezelf? Of voor iedereen? Want ik heb even gekeken, in de laatste 20 jaar kon ik geen enkele ziekte vinden die zo snel zo’n impact ontwikkeld heeft en dat iedereen dit maar “normaal” vindt. Alle maatregelen laten gaan betekent misschien dat 14.9 miljoen volwassenen terug naar “normaal” kunnen, maar dit geldt dan absoluut niet voor 2.5 miljoen kinderen.
  Hoe “normaal” is het eigenlijk dat we daar geen enkel oog voor hebben?

Noem mij ouderwets, maar ik kom uit een tijd waarin je leerde dat kinderen een speciale plaats in onze maatschappij innemen. Hun onschuld, het feit dat ze hun hele toekomst nog voor zich hebben, en daarmee onze toekomst zijn. Maar ook het besef dat kinderen niet in staat zijn om het beste voor zichzelf af te dwingen. Het geeft ons volwassenen de maatschappelijke plicht om kinderen te beschermen. Om onszelf op te offeren voor hun welzijn. Om alles in het werk te stellen om voor hun het beste te verkrijgen.

En nu hebben we deze ziekte. En die zorgt ervoor dat kinderen inderdaad zwaar te lijden hebben. Zowel onder de indirecte gevolgen vanwege alle maatregelen, als direct onder de gevolgen van Covid-19.
Maar omdat het nu wel lang duurt, nadat we als volwassenen 15 maanden lang verzuimd hebben om ook maar iets te doen aan een veilige onderwijsomgeving, gooien we de kinderen maar in het diepe. Onbeschermd. 

Wat mij betreft moeten wij eens heel goed nadenken over wat we hier nu eigenlijk aan het doen zijn.