“[Wij zullen] ons moreel, maar als het nodig mocht blijken ook juridisch, moeten wapenen tegen autocratische, anti-democratische onderstromen in onze samenleving. De waarschuwingen van de veiligheids- en antiterrorisme-diensten zijn te luid en te frequent om die onderstromen af te doen als verwaarloosbare folklore.”

Dit zijn de woorden van Thom de Graaf, vicepresident van de Raad van State. De Graaff refereert hier aan het jaarverslag van de AIVD (2022), waarin de dienst constateerde dat het rechts-extremisme steeds meer een bedreiging voor de democratische rechtsstaat vormt. Dat rapport kreeg in de media en onder columnisten bitter weinig aandacht, terwijl er zeer verontrustende dingen in staan. Het meest verontrustend, als het gaat om rechtsextremisme, is dat de AIVD observeert dat er tussen de verschillende rechtsextremistische groeperingen die Nederland kent, een grote gemene deler te ontdekken valt. Onder de bevolking wordt het veelal weggewoven als ‘absurd’ en zoals De Graaf terecht opmerkt: als folklore. Niet serieus te nemen. Neem nu de omvolkingscomplottheorie. Zo grotesk dat het eerder een lachwekkend niemendalletje lijkt dan een serieuze bedreiging. Niemand gelooft daar écht in. Toch?

Een naïef land

Nederland is zo’n pijnlijk naïef land dat de complotdenkers ruim baan gegeven wordt. Tot in ons parlement mogen ze hun propaganda uitspugen en we zien het nog altijd als onschuldig. De omvolkingstheorie wordt van ons eigen belastinggeld via talkshows en omroep On! – via de reguliere media – tot in je woonkamer bezorgd. Onze volksvertegenwoordigers verkozen zelfs de kwaadaardige complotdenker Bosma als hun voorzitter voor de Tweede Kamer. Bosma, die het presteerde zowel tijdens zijn sollicitatie naar het voorzitterschap als bij zijn dankwoord op hondenfluitjes te blazen. De Kamer moest er hartelijk om lachen, terwijl ze toch heel goed op de hoogte waren van zijn opvattingen. Humor maakt alles goed. En onschuldig, blijkbaar. Het moet allemaal maar kunnen, de heilige ‘VVMU’, iedereen mag een mening hebben. En humor, oh heerlijk toch, humor in de Kamer! Dat is precies wat ons parlement nodig had.

“Wat de groepen ondanks hun verschillen delen, is de omvolkingscomplottheorie. Er zijn…aanjagers die hopen dat ze…in Europa meer samenwerking op gang kunnen brengen tussen de verschillende rechts-extremistische stromingen, en dat ze zo een grote (internationale) beweging kunnen bouwen.” Uit het AIVD Jaarverslag 2022.

Van burgers kan je het misschien nog begrijpen en misschien zelfs wel van de media, dat ze niet begrijpen wat hier speelt en de ernst ervan gewoon niet kúnnen inschatten. Onze Kamerleden weten beter. Ze kennen de rapporten van (o.a.) NCTV, de AIVD en de Europese Commissie over rechtsextremisme, ze weten exact wat de omvolkingscomplottheorie is en waarom die een bedreiging vormt voor onze democratische rechtsstaat. In het kort, want iedereen zou zich beter snel en volledig op de hoogte stellen van de inhoud van die rapporten, komt het hierop neer: Nederland kent verschillende extremistische groeperingen. In het geval van rechtsextremisme zijn er meerdere groepen actief, ook met heel jonge aanhangers die online met elkaar fantaseren over geweld.

Blanke superioriteit

Er zijn verschillende stromingen, maar ze kennen een grote gemene deler: de omvolkingscomplottheorie. Mensen geloven daar echt in, ja. En heilig. Wilders gelooft daarin, Bosma, Musk, Trump, Orban, Meloni, Vlaams Belang en ga zo maar door. (Als je nog niet exáct weet wat het is, is het tijd voor huiswerk, maar hier een aardige uitleg). Enkele groepen zijn sterk vóór gewelddadigheden, terwijl andere groepen daar (‘misschien slechts in woord’) afstand van doen. In die rechtsextremistische groeperingen groeit de hoop op internationale samenwerking. Er zijn echter verschillen die tussen hen in staan.

Op X/Twitter zie je inmiddels een kwispelend aan elkaar snuffelen ontstaan tussen twee stromingen. Beide stromingen zijn anti-immigrant en ‘superieur blank’, maar de Eurabia-aanhangers (Wilders) zijn vooral anti-moslim en de aanhangers van de white genocide theorie (Musk/Trump) zijn vooral antisemitisch. Heel kort samengevat: de verschillende groepen vinden allemaal dat het ‘blanke ras’ met uitroeiing bedreigd wordt, alleen over de zondebok zijn ze het niet eens. Extreemrechts is groot in westerse landen. Moet je je voorstellen wat er gebeurt als ze besluiten dat beíde zondebokken geofferd kunnen worden en het is nogal fluïde allemaal, dus denkbeeldig is dat niet.

Onschuldig geflirt

Nu de formatiegesprekken weer beginnen houdt Geert Wilders zich koest, zoals beloofd. Toch moet hij er af en toe een naar tweetje of postje op Telegram uitgooien. Toch nog even op dat hondenfluitje blazen. Maar ach, redelijk ‘mild’, voor zijn doen. Veel méér dan ‘Kijk Pieter, hij doet het weer!’ kunnen zijn critici er dan ook niet van maken. Wilders is al zo lang zo extreem en Nederland inmiddels zo gewend aan zijn retoriek, dat het niemand nog écht doet fronsen. En zo kon het dat Wilders en Musk deze week openlijk op X met elkaar aan het flirten sloegen over hun overeenkomsten en verschillen binnen dat omvolkingscomplot en slechts NRC en Geen Stijl er acht op sloegen, al overzagen ze deze paringsdans nou ook weer niet helemaal.

Wilders smeedt allerlei allianties met rechtsextremisten van andere stromingen. En ja, ze geloven er echt in. Echt, echt. Ook Wilders. Die leeft al meer dan 20 jaar, dag in dag uit, in dat complot. De spelonken van zijn brein liggen open en bloot over het hele internet, in zijn boek, hij toert er de wereld mee over. De man is geen mysterie en zijn gedachtengoed al helemaal niet. Alles wat hij zegt meent hij. Het is bewust, gepland en met een grotere agenda. Hij zegt dat zelf. Het geflirt is niet onschuldig. Het is menens en voor Wilders belangrijk genoeg om zijn radiostilte er voor te doorbreken. Want er broeit heel wat in die groeperingen met de situatie rond Israël en het feit dat in 2024 wereldwijd historisch veel kiezers – in 64 landen – hun stem gaan uitbrengen. We staan op een heel belangrijk kruispunt en wij zijn de enigen die dat niet zo doorhebben.

Nederland als spil van instabiliteit

Een klein landje zijn we en we interpreteren graag maar wat raak. Eindeloos discussiëren, iedereen droomt en mijmert maar wat voor zich uit. De staat van onze media is deplorabel en de meeste van onze columnisten zijn om te huilen zo slecht geïnformeerd. Lees die rapporten toch eens. Onze overheid beschikt over een schat aan informatie en die is voor ons allemaal gratis en eenvoudig in te zien. Wat die groeperingen doen, wat hun doelen zijn, hoe ze het doen, het staat er gewoon in omschreven. Ten eerste: Het normaliseren van hun gedachtengoed door het in de mainstream media te krijgen (en dat is heel goed gelukt). Maak het luchtiger, breng het met humor en het sijpelt door in het debat (hoi Bosma!).

Het mainstreamen van extremisme is het voornaamste doel (hoi X!). Samenwerken met andere rechts-extremisten is een ander voornaam doel. Wat de consequenties zullen zijn? Chaos. En chaos leidt tot meer chaos. Gezien de denkbeelden van Wilders over de EU en Oekraïne, om er maar een paar te noemen, wordt een regering met de PVV één grote turbulentie. Hij is niet milder, maar zet onverschrokken nog een paar grote stappen verder, terwijl de Nederlandse media geen flauw benul hebben van wat hij doet. Met een extreemrechts kabinet, dreigt Nederland de spil van instabiliteit te worden.

Accelerationisme is een stroming binnen het rechtsextremisme. Hierbinnen wordt het creëren of versnellen van chaos nagestreefd, om zo een rassenoorlog en de vervanging van de democratie door een witte etno-staat te bespoedigen (NCTV, 2021)

De macht lonkt

Ach, de Nederlandse rechtsstaat is veerkrachtig, die kan wel een stootje hebben. De andere partijen houden Wilders wel in toom. ‘Heb toch vertrouwen in de democratische rechtsstaat’, hoor ik voortdurend. Wat mij betreft is het vertrouwen veel te groot. We leunen vooral op de veronderstelde integriteit en het leiderschap van Pieter Omtzigt, maar die is nu al zeer discutabel. Want net als Yeşilgöz kostte het Omtzigt nog geen paar maanden om van zijn eigen paradepaardjes af te stappen en in zijn verkiezingscampagne de zondebok van Wilders centraal te stellen. De macht lonkt.

Macht corrumpeert altijd. Al-tijd. Onthoud dat. Het is niet zomaar een gezegde, het is een wetmatigheid. De verleiding lonkt en het geflirt tussen Wilders en Omtzigt bevindt zich al op het tweede honk. En van Omtzigt kan je van alles zeggen, maar naïviteit is niet een etiket die je hem op zou plakken. ‘Pieter kijkt’ heus wel en begrijpt beter dan de meesten van ons wat Wilders doet. De onderhandelingen gaan gewoon door. En dat zou je zorgen moeten baren.

Dus politici, media, columnisten, burgers, duik die rapporten in, onderwijs jezelf, schud je naïviteit af en neem je verantwoordelijkheid. ‘Word wakker’ was wat dat betreft misschien toch een pijnlijk treffende term. Er is geen enkele goede reden voor Omtzigt om deel te nemen aan een extreemrechts kabinet. Geef hem alle reden om dat niet te doen. Graaf alles op over die PVV, over Wilders, over die complottheorieën, laat je niet intimideren met goedkope chantage, steun de critici, maak het schandaal en bied een achterdeur. Tweederde stemde níet op Wilders, laat dat duidelijk zijn. Geen regering met Wilders, cordon sanitaire om die partij en een cordon mediatique om extreemrechts. Complottheorieën zijn geen folklore, maar een serieuze bedreiging.

Ook zwijgen is participeren

‘Vertrouwen in de rechtsstaat’ is geen passieve bezigheid. Geen enkele volwassene in dit land is een innocent bystander. Ook zwijgen is participeren. Het getijde is gekeerd. Die “autocratische, anti-democratische onderstroom” is nu de mainstream geworden. Democratie is hard werken. Om af te sluiten met de woorden van Thom de Graaf: Vertrouwen in de rechtsstaat betekent dat je het algemeen belang moet najagen. Neem die taak serieus. Wie je ook bent.

“Vertrouwen in de rechtsstaat betekent dat iedereen bereid moet zijn niet alleen een eigen belang te dienen en na te jagen maar ook het grotere belang, het algemeen belang, mee te wegen. Dat vraagt per definitie om inschikkelijkheid, de bereidheid om tegenstellingen niet te hoog te laten oplopen. Elk samenleven valt of staat bij een zekere matiging. Van toon, van eisen, van het eigen gelijk. Voor de rechtsstaat is dat niet anders. Op alleen maar extreme standpunten en houding kan de rechtsstaat niet rusten.” Thom de Graaf, vicepresident van de Raad van State, Mohamed Rabbae-lezing ‘Vertrouwen in de democratische rechtsstaat maart 2023.

Deel I van III. Lees hier deel II.